Μετά από σχεδόν ένα τέταρτο του αιώνα παρατήρησης ενός από τους πιο διάσημους χώρους φωλεοποίησης θαλάσσιων χελωνών στον κόσμο, η Χαρίκλεια Μινώτου είναι πεπεισμένη για ένα πράγμα: η φύση, λέει, έχει τον τρόπο να «στέλνει μηνύματα». Κατά μήκος των αμμωδών ακτών των Σεκανίων, στο νησί του Ιονίου, τη Ζάκυνθο, αυτό που έχει δει φέτος και πέρυσι ήταν πέρα από τα πιο τρελά της όνειρα.
Η παραλία, που εδώ και καιρό περιγράφεται ως το μεγαλύτερο «μαιευτήριο» της Μεσογείου για τη θαλάσσια χελώνα καρέτα καρέτα, έχει γίνει υποδοχή όχι μόνο ενός ρεκόρ φωλιών, αλλά και αριθμού ρεκόρ επιζώντων νεοσσών καθώς το είδος κάνει μια εκπληκτική αναβίωση. «Το μήνυμα που στέλνουν οι θαλάσσιες χελώνες είναι πολύ σαφές», είπε η Μινώτου, η οποία συντονίζει το πρόγραμμα της WWF στην προστατευόμενη περιοχή. «Και αυτά είναι τα μέτρα που λάβαμε τα τελευταία 25 χρόνια για να διασφαλίσουμε ότι οι συνθήκες είναι κατάλληλες για να φωλιάσουν οι θαλάσσιες χελώνες κι εδώ λειτουργούν… Είναι φανταστικό».
Ένα από τα παλαιότερα ζωντανά είδη, οι θαλάσσιες χελώνες πιστεύεται ότι υπάρχουν για περισσότερα από 100 εκατομμύρια χρόνια. Αν και άκρως μεταναστευτικά – σε μια ζωή, τα ερπετά διασχίζουν χιλιάδες μίλια από θάλασσες και ωκεανούς – οι θηλυκές χελώνες επιστρέφουν πάντα ως ώριμα ενήλικα, περίπου 20 έως 25 χρόνια αργότερα, στον βιότοπο όπου γεννήθηκαν για να γεννήσουν αυγά. Είναι ένας αναπαραγωγικός κύκλος που συμβαίνει με τέλειο συγχρονισμό. Στη Σεκάνια και σε άλλους χώρους ωοτοκίας στη Ζάκυνθο και σε όλη την Ελλάδα, οι χελώνες που είχαν επισημανθεί κατά τη γέννησή τους από οικολόγους πριν από ένα τέταρτο του αιώνα εμφανίζονται ξανά για να φωλιάσουν. «Είναι εξαιρετικά συγκινητικό», λέει η Μινώτου, ειδικός στη βιώσιμη ανάπτυξη που υπογραμμίζει τη σημασία των τεχνολογικών προόδων, συμπεριλαμβανομένης της εγκατάστασης καμερών CCTV, που βοηθούν να αποκρούσουν γλάρους, καβούρια και άλλα αρπακτικά.
«Φέτος έχουν καταγραφεί περισσότερες από 1.200 φωλιές στην παραλία Σεκάνια, δηλαδή μία ανά 50 εκατοστά παραλίας. Ένας εκπληκτικός αριθμός». Από την Ισπανία στα δυτικά έως την Κύπρο στα ανατολικά, η Μεσόγειος γνώρισε μια αύξηση ρεκόρ στις φωλιές θαλάσσιων χελωνών – μαρτυρία των επίπονων προσπαθειών περιβαλλοντολόγων αποφασισμένων να σώσουν έναν αρχαίο ναυτικό που πριν από λίγο καιρό βρισκόταν στα πρόθυρα της εξαφάνισης.
Μόνο ένα στα 1.000 νεογνά χελώνας φτάνει στην ενηλικίωση, κάνοντας την ανατροπή ακόμη πιο αξιοσημείωτη. Στην Ελλάδα, που φιλοξενεί το 60% των φωλιών καρέτα καρέτα, η ανάκαμψη ήταν εκπληκτική: από 5.000 έως 7.000 φωλιές ετησίως κατά μέσο όρο, από το 2023 έχουν καταγραφεί πάνω από 10.000 φωλιές ετησίως, σύμφωνα με τον Archelon, την Εταιρεία Προστασίας Θαλάσσιων Χελωνών της Ελλάδος. . «Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 2000, καταγράφαμε ετήσια πτώση της τάξης του 6% στην Κρήτη, για παράδειγμα», δήλωσε η Δρ Αλίκη Παναγοπούλου, συντονίστρια έρευνας του Archelon, της Εταιρείας Προστασίας Θαλάσσιας Χελώνας της Ελλάδος. «Τώρα εξετάζουμε μια δραματική αύξηση του αριθμού των φωλιών, αποτέλεσμα δεκαετιών προσπαθειών διατήρησης. Η στρατηγική μας ήταν πάντα να διασφαλίσουμε ότι όσο το δυνατόν περισσότερα νεογνά θα φτάσουν στο νερό και θα στρατολογηθούν στον πληθυσμό».
Πριν από τριάντα χρόνια, πριν από τη δημιουργία ενός κρατικού θαλάσσιου πάρκου στη Ζάκυνθο – το μεγαλύτερο έδαφος φωλιάσματος θαλάσσιων χελωνών της χώρας μετά τον κόλπο της Κυπαρισσίας στην Πελοπόννησο – οι ελληνικές αρχές έδειχναν να αγνοούν τα δεινά ενός είδους του οποίου η επιβίωση είναι πλέον ευρέως αναγνωρισμένη ως ζωτικής σημασίας για τα θαλάσσια οικοσυστήματα και την οικολογική βιοποικιλότητα της περιοχής.
Λίγοι έχουν πιο ζωντανές αναμνήσεις από τους κινδύνους που αντιμετώπιζαν κάποτε τα πλάσματα από τη Λίλι Βενιζέλου, η οποία ίδρυσε τη Μεσογειακή Ένωση για τη Διάσωση των Θαλάσσιων Χελωνών (Medasset) με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο τη δεκαετία του 1980. Η επιθετική ακτιβίστρια, τώρα στα 90 της, πέρασε χρόνια πιέζοντας διαδοχικές ελληνικές κυβερνήσεις να νομοθετήσουν πολιτικές για την προστασία της καρέτα καρέτα από την τότε εκκολαπτόμενη απειλή του τουρισμού και άλλους κινδύνους που δημιουργούσαν οι έλικες ταχύπλοων σκαφών, τα έπιπλα παραλίας και η ανθρώπινη δραστηριότητα σε ενδιαιτήματα θαλάσσιων χελωνών, λένε οι οικολόγοι. «Πέρασα χρόνια να τρέχω σε διάφορα υπουργεία με χαρτάκια, γιατί τότε κανείς δεν νοιαζόταν να ακούσει», θυμάται. «Ήταν τα πιο θαυμάσια νέα, στην ηλικία μου, που ανακάλυψα ότι η καρέτα καρέτα δεν απειλείται πλέον τόσο πολύ, αλλά τα κρίσιμα προστατευτικά μέτρα συνεχίζουν να επιβάλλονται. Μια λάθος κίνηση και όλα θα μπορούσαν να χαθούν».
Ο αριθμός ρεκόρ των τουριστών που επισκέπτονται την Ελλάδα –μέχρι το 2028 η χώρα στοχεύει να προσελκύσει 40 εκατομμύρια παραθεριστές, σχεδόν τέσσερις φορές τον πληθυσμό της– και η απήχηση των ταξιδιωτικών εταιρειών που διαφημίζουν «ξεναγήσεις τελευταίας ευκαιρίας» σε τοποθεσίες που απειλούνται από την κλιματική αλλαγή και τον υπερτουρισμό ήταν «καταστροφική», είπε εκείνη. «Από τη μια πλευρά, η ΕΕ θέλει να προστατεύσει το είδος και, από την άλλη, οι οργανισμοί παίρνουν τους τουρίστες σε αυτές τις περιηγήσεις της «τελευταίας ευκαιρίας», είπε. «Δεν έχει κανένα απολύτως νόημα».
Από την αρχή, η Medasset έχει επικεντρωθεί στα δεινά των θαλάσσιων χελωνών σε όλη τη Μεσόγειο και τα γραφεία του στον τέταρτο όροφο στο κέντρο της Αθήνας έχουν γίνει το επίκεντρο παρόμοιων οργανώσεων από τη Σαρδηνία έως την Αλβανία, από την Τουρκία έως τη Συρία, το Λίβανο, την Αίγυπτο και τη Λιβύη. Τα τελευταία χρόνια, καθώς η ευαισθητοποίηση έχει αυξηθεί, έχει εδραιωθεί και η αποστολή να κερδίσει μια θέση για τις θαλάσσιες χελώνες «στις καρδιές του κοινού». Η ΜΚΟ έχει επεκτείνει τα προγράμματα επιστημονικής έρευνας και εκπαίδευσης τόσο για νέους όσο και για ηλικιωμένους σε σχολεία και οίκους ευγηρίας.
Αλλά οι ακτιβιστές προειδοποιούν επίσης για τον εφησυχασμό. Η κλιματική έκτακτη ανάγκη, η υπεραλίευση, η ρύπανση και η συνεχώς αυξανόμενη επικράτηση των απορριπτόμενων πλαστικών αποτελούν νέους κινδύνους. Πολύ συχνά, λένε, οι αξιωματούχοι επικαλούνται την ανάκαμψη για να αποφύγουν περαιτέρω ενέργειες σε χώρες όπως η Ελλάδα, όπου ο τουρισμός είναι η κινητήρια δύναμη της οικονομίας.
«Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι σε όλη τη Μεσόγειο, η αύξηση του πληθυσμού της καρέτα καρέτα είναι μια αντίδραση που βασίζεται στη φύση σε όλες τις προσπάθειες διατήρησης των ΜΚΟ τις τελευταίες δεκαετίες», δήλωσε η Νάντια Ανδρεανίδου, υπεύθυνη προγραμμάτων και πολιτικής του Medasset. «Αλλά τώρα, περισσότερο από ποτέ, χρειαζόμαστε την υποστήριξη της κυβέρνησης για να εφαρμόσουμε τους νόμους για τους οποίους έχουμε πιέσει, εάν θέλουμε να αξιοποιήσουμε τη δυναμική και να κρατήσουμε αυτό το εξαιρετικό ζώο εκτός κινδύνου. Οι απειλές εξακολουθούν να υπάρχουν και όλα θα μπορούσαν να ξεδιαλυθούν πολύ εύκολα».
Πηγή: The Guardian / Φωτογραφίες: ΑΡΧΕΛΩΝ / Archelon
