Είναι στιγμές που η εξάντληση σε κάνει να νιώθεις άδειος, αδύναμος και απρόθυμος για οτιδήποτε. Αν μπορούσες, θα εμπόδιζες και την σκέψη να τρυπώσει στο μυαλό σου. Κενό. Πώς θα βγεις από το τέλμα που σε πλημμυρίζει;
Η εξάντληση μπορεί να επηρεάσει πολύ βασικές πτυχές της ζωής μας. Όταν κάθε τι χρειάζεται την ενέργειά μας κι εμείς δεν έχουμε ούτε σταγόνα, ο κόσμος μας συρρικνώνεται. Μπορούμε, εύκολα, να απαρνηθούμε κάθε επιθυμία μας: άσκηση, ταξίδια, ψώνια, διασκέδαση, ακόμα και μία απλή βόλτα ή μία συζήτηση με τα αγαπημένα μας πρόσωπα.
Όχι, δεν είσαι ο μόνος κουρασμένος σε αυτή τη γη. Ναι, μπορείς να διαχειριστείς την εξάντληση που νιώθεις.
Υπάρχει η άποψη ότι ζούμε στην κατ’ εξοχήν εποχή της σωματικής ή πνευματικής εξάντλησης. Η έρευνα της Deloitte, Wellbeing at Work για το 2023 διαπίστωσε ότι περίπου το 50% του εργατικού δυναμικού του Ηνωμένου Βασιλείου και των ΗΠΑ δηλώνει ότι είναι πάντα ή συχνά εξαντλημένο ή πολύ αγχωμένο. Ωστόσο, μια ματιά στο παρελθόν μας αποδεικνύει τη διαχρονικότητα του προβλήματος: η δική μας γενιά απέχει πολύ από το να είναι η μόνη, που έχει πολεμήσει με τους δαίμονες της εξάντλησης. Μπορεί να σου φανεί παρήγορο ότι η συγκεκριμένη κατάσταση είναι πολύ συχνή και βασανίζει τους ανθρώπους, διαχρονικά.
Μια ματιά στο παρελθόν
Κατά τον Μεσαίωνα, η εξάντληση ορίστηκε ως «acedia» – μια «αμαρτωλή», πνευματική αδιαθεσία που μπορούσε να εκδηλωθεί ως λήθαργος, απάθεια, απραξία. Οι μελετητές της Αναγέννησης συσχέτισαν την εξάντληση με τις επιστημονικές δραστηριότητες και την ευθυγράμμιση των πλανητών. Τον 19ο αιώνα, ήταν το κεντρικό σύμπτωμα μιας κατάστασης που ονομαζόταν «νευρασθένεια», που ορίστηκε ως αδυναμία των νεύρων και θεωρήθηκε ως συνέπεια του ταχύτερου ρυθμού ζωής και της υπερδιέγερσης. Ακόμα και αν δεν είχε κατανοηθεί πλήρως η ψυχοσωματική εξάντληση, είχε σίγουρα εντοπιστεί ως οντότητα παρά τις γενικεύσεις στην ερμηνεία της.
Πέρα από τις πιθανές σωματικές – οργανικές αιτίες της εξάντλησης (για τις οποίες πρέπει να συμβουλευτούμε τον γιατρό μας), υπάρχουν ψυχολογικές παράμετροι που αδειάζουν τα ψυχικά μας αποθέματα και μας εξαντλούν σωματικά, συναισθηματικά και ψυχικά.
Ας ξυπνήσουμε το νου μας
Αν η εξάντληση προέρχεται από το συναισθηματικό τέλμα της ρουτίνας, από την αίσθηση ότι βιώνεις καθημερινά την «ημέρα της μαρμότας», ένα από τα πιο ισχυρά αντίδοτα στην εξάντληση είναι να υιοθετήσουμε ένα χόμπι. Αυτό θα μας θυμίζει ότι υπάρχουν κι άλλα πράγματα στη ζωή μας εκτός από τη δουλειά, ικανά να δώσουν νόημα, χαρά, ακόμη και μία ομάδα με κοινά ενδιαφέροντα. Ο χορός, η άσκηση, η κηπουρική, η φωτογραφία κ.λπ. μας βγάζουν από τη μονοτονία της δουλειάς. Τα χόμπι δεν εξυπηρετούν άλλο σκοπό από το να μας διασκεδάσουν, όταν θα ασχολούμαστε με αυτά.
Ναι, μόνο στην εποικοδομητική αυτοκριτική
Μια άλλη αιτία που μας στερεί την ενέργειά μας είναι ο αυστηρός εαυτός μας και η κριτική του για κάθε τι που κάνουμε. Δεν χρειάζεται να μεγεθύνουμε κάθε πιθανό λάθος και να γεμίζουμε δυσαρέσκεια τη ζωή μας. Αυτό μας εξαντλεί ψυχικά και αποδυναμώνει τη διάθεσή μας για κάθε δραστηριότητα.
Στον αντίποδα, η Θεραπεία Αποδοχής και Δέσμευσης (Acceptance and Commitment Therapy – ACT) προσφέρει ιδιαίτερα ισχυρά εργαλεία για τη διαχείριση της αυστηρής αυτοκριτικής μας: μας διδάσκει ότι Δεν Είμαστε Οι Σκέψεις Μας, κυρίως δεν είμαστε οι αρνητικές μας σκέψεις, κι έτσι τηρούμε μία απόσταση ασφαλείας ανάμεσα στον εαυτό μας και τις σκληρές σκέψεις μας.
Πόση ενέργεια θυσιάζουμε για να επιτύχουμε τους στόχους μας;
Αυτό είναι ένα εξαιρετικά κρίσιμο ερώτημα: ποσό χρόνο, ενέργεια, ψυχική ευεξία μας στοιχίζουν οι στόχοι που προσπαθούμε να επιτύχουμε; Πολλοί από εμάς επιδιώκουμε χωρίς ώριμη σκέψη να αποκτήσουμε όσο το δυνατόν περισσότερα χρήματα ή περιουσιακά στοιχεία ή φήμη ή προσπαθούμε να αποκτήσουμε κι άλλα πτυχία, βραβεία, μία σημαντική προαγωγή. Πληρώνουμε πρόθυμα για όλα αυτά με τον χρόνο μας και συχνά με την υγεία μας ή τις σχέσεις μας.
Ας αναρωτηθούμε μήπως κάποιες φορές το τίμημα που πληρώνουμε είναι πολύ υψηλό, και ας κάνουμε τις ανάλογες προσαρμογές.
Πώς να πεις «όχι»
Δεν υπάρχει κανένας λόγος να εξαντλούμε τον εαυτό μας για να ικανοποιήσουμε τους άλλους, ιδιαίτερα όταν αυτό δεν έχει κάποια αξία για εμάς ή ακόμα χειρότερα, μας ενοχλεί. Με την εξάντληση, το σώμα και το μυαλό μας λένε «όχι»! Να μάθουμε να το λέμε και προφορικά, υποστηρίζοντας μόνο το σημαντικό και ουσιαστικό, αντί να είμαστε στον αυτόματο πιλότο ή στο έλεος των επιθυμιών των άλλων.
Ασκήσεις θάρρους, λοιπόν, αρχίζοντας να λέμε «όχι» σε λιγότερο σημαντικά αιτήματα, αν μας κουράζουν ή τα βλέπουμε σαν αγγαρεία. Με αυτόν τον τρόπο, μπορούμε σταδιακά να νιώθουμε πιο σίγουροι και προετοιμασμένοι για πιο σημαντικά «όχι».
Δώσε προτεραιότητα στην ξεκούραση
Συχνά, δεν επιτρέπουμε στον εαυτό μας να ξεκουραστεί, προσπαθώντας να είμαστε άμεμπτοι στη δουλειά και πρόθυμοι παντού. Είναι απαραίτητα, ωστόσο, κάποια μικρά διαλείμματα «επαναφόρτισης», χωρίς ενοχές, ειδικά αν νιώθουμε καταπονημένοι. Ακόμα κι η ανάπαυση θέλει την τεχνική της. Όπως τονίζει ο ψυχολόγος, συγγραφέας και fatigue specialist, Vincent Deary: «Η εργασία χρειάζεται ξεκούραση και η ανάπαυση απαιτεί δουλειά».
Γίνε πιο στωικός
Οι αρχαίοι Στωικοί πίστευαν ότι τα βάσανά μας δεν προκαλούνται από εξωτερικά γεγονότα αλλά από τις αντιδράσεις μας σε αυτά. Θεωρούσαν ότι τα περισσότερα εξωτερικά γεγονότα είναι πέρα από τον έλεγχό μας για αυτό και δεν έχει νόημα να ανησυχούμε για αυτά. Αντίθετα, το πώς αξιολογούμε αυτά τα γεγονότα είναι απολύτως υπό τον έλεγχό μας. Οι ρεαλιστικές προσδοκίες θα μας προστατέψουν από στρεσογόνες σκέψεις και ξόδεμα πνευματικής ενέργειας. Περιορίζοντας τις ανησυχίες μας και έχοντας ρεαλιστικές προσδοκίες, αυτόματα, επαναπροσδιορίζουμε τους (εφικτούς πλέον) στόχους μας και περιορίζουμε τις εξαντλητικές για την ψυχή μας ανησυχίες.
Ας ασκηθούμε στην οικονομία πνευματικών και ψυχικών δυνάμεων. Δεν είναι πολυτέλεια, είναι αγάπη και προστασία στον εαυτό μας.
