Το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Ελλάδας παρουσιάζει το πρώτο τεύχος του Χταποδιού, της εξαμηνιαίας διαδικτυακής έκδοσής του, που είναι επικεντρωμένη στην ιστορία, τη θεωρία και την κριτική της τέχνης. Αναδεικνύει θέματα που βρίσκονται στο επίκεντρο της τρέχουσας κοινωνικής και πολιτιστικής συζήτησης και τα οποία αντανακλώνται στο ευρύτερο πρόγραμμα του Μουσείου. Το Χταπόδι παρακολουθεί το δημόσιο πρόγραμμα και την εκθεσιακή δραστηριότητά του, εμπνέεται από αυτά, τα εμπλουτίζει και τα διευρύνει.
Συνδέοντας την τέχνη με το ευρύτερο καλλιτεχνικό, πολιτιστικό και γεωπολιτικό οικοσύστημά της στη Νότια Ευρώπη, την Ανατολική Μεσόγειο και πέραν αυτής, το Χταπόδι ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για τις περιφερειακές ιστορίες, καθώς και για τη δημοκρατία, τη συμμετοχική ιδιότητα του πολίτη, την ανθρώπινη και μη ζωή και τις συνέπειες της υπερβολικής ανάπτυξης.
Το πρώτο τεύχος του Χταποδιού είναι αφιερωμένο στην «Πολιτιστική και πολιτική μνήμη του HIV». Ξεκινήσαμε να το δουλεύουμε το 2023, ενώ ακόμη στο ΕΜΣΤ κεντρική ομαδική έκθεση ήταν το Modern Love (Η αγάπη στα χρόνια της ψυχρής οικειότητας), η οποία εξέταζε πώς το Διαδίκτυο, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τα μέσα εν γένει, επηρέασαν τις προσωπικές και κοινωνικές μας σχέσεις. Η κρίση του HIV/AIDS ήταν φυσικά ένα από τα θέματα που είχαν θιγεί.
Την ίδια περίπου περίοδο, η έκθεση HIV/Aids, the epidemic is not over! στο Mucem το 2021-2022, σε συλλογική επιμέλεια, και η έκθεση Exposé·es στο Palais de Tokyo, σε επιμέλεια της Élisabeth Lebovici, το 2023, έδειξαν, μεταξύ άλλων πρωτοβουλιών, πως είναι επιτακτική η ανάγκη για την αναψηλάφηση μιας από τις σημαντικότερες βιοπολιτικές κρίσεις του τελευταίου αιώνα.
Το ΕΜΣΤ προσκάλεσε για να αναλάβει την αρχισυνταξία ενός μέρους του τεύχους την Juliet Jacques, τρανς συγγραφέα, δημοσιογράφο, καλλιτέχνιδα και μια από τις πολύ σημαντικές ακτιβιστικές φωνές στη Μεγάλη Βρετανία, η οποία συμμετείχε στην έκθεση Modern Love με το οξύ και τρυφερό βίντεο You Will Be Free (2017), ένα οπτικό δοκίμιο για την επιδημία του HIV/AIDS και την Αγγλοαμερικανική αντιμετώπισή της, για τη θνητότητα και το νόημα του θανάτου.
Η Juliet Jacques άπλωσε τα πλοκάμια του Χταποδιού σε πέντε διαφορετικές πόλεις, αναδεικνύοντας τόσο τις κοινές στρατηγικές συντροφικότητας που καλλιεργήθηκαν την πρώτη εποχή της κρίσης του ΗIV όσο και τη σημερινή πολιτική διάσταση της διαχείρισης της μνήμης. Στη συνέντευξή της με την Élisabeth Lebovici, επιστρέφουν στο Παρίσι και τη Νέα Υόρκη, δύο σημαντικές πόλεις για τη μνήμη της επιδημίας, και συζητούν για τη σιωπή και την αλληλεγγύη που καθόρισαν την προσέγγιση της Lebovici στην έκθεση του Palais de Tokyo.
Ο Ben Miller συζητά την περίπτωση του καλλιτέχνη Jurgen Baldiga στο Βερολίνο και του ύμνου της γκέι ζωής ενάντια στις στρατηγικές ευυποληψίας. Ο Max Fox παρουσιάζει τον Kiyoshi Kuromiya, πρωτοπόρο ακτιβιστή των πολιτικών δικαιωμάτων της δεκαετίας του ‘60 από τη Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ, ο οποίος συνέβαλε στην αυτοργάνωση των πρώτων ετών της επιδημίας και αποτελεί όχι μόνον ενσάρκωση της διαθεματικότητας αλλά και νήμα που συνδέει τα κινήματα από τον πόλεμο του Βιετνάμ μέχρι τη διεκδίκηση υγειονομικής υποστήριξης και ορατότητας της κρίσης του HIV/AIDS. Τέλος, η ίδια η Juliet Jacques υπενθυμίζει τον ηθικό πανικό με τον οποίο η θρησκόληπτη δεξιά αντιμετώπισε την επιδημία και δείχνει τις αναλογίες του με τη σημερινή τρανσφοβία.
Επιπροσθέτως, η Ιόλη Τζανετάκη συνομιλεί με τη Lola Flash, ιστορική καλλιτέχνιδα της ανταπόκρισης στην κρίση του HIV στη Νέα Υόρκη. Ο Δημήτρης Παπανικολάου, κύριος επιστημονικός υπεύθυνος για το πρότζεκτ «Ένα πολιτικό αρχείο για το HIV/AIDS στην Ελλάδα», το οποίο συγκροτείται σε συνεργασία με τον Σύλλογο Οροθετικών Ελλάδας «Θετική Φωνή», γράφει για την ΑρχεΙΟ-ποίηση (arcHIVing) και τη μνήμη και τις κοινότητες του HIV ως μηχανισμούς πολιτειότητας, ενώ ο Γιώργος Σαμπατακάκης αφηγείται μια ιστορία σιωπής και αποσιωπήσεων στην Ελλάδα και το καθήκον να μη λησμονήσουμε.
Δύο νεότερες ερευνητικές φωνές κοιτούν πίσω, προς τα χρόνια μιας επιδημίας την οποία δεν έχουν ζήσει στην οξύτητά της: η Μάρη Σπανουδάκη συγκρίνει μια περφόρμανς του 1988 και μια περφόρμανς του 2023, ενώ ο Πάνος Φουρτουλάκης ξαναδιαβάζει τα φανζίν και τα έντυπα της δεκαετίας του 1980 που στάθηκαν τα βασικά οχήματα μέσα από τα οποία εκδραματίστηκε η κουίρ επιθυμία και η αντιμετώπιση της επιδημίας.
Τέλος, το «Θαλάμι» αποτελεί ξεχωριστή ενότητα του Χταποδιού και θα περιλαμβάνει podcasts, βίντεο και ιστορικό, ανέκδοτο ή δυσεύρετο αρχειακό υλικό. Στο πρώτο τεύχος φιλοξενούνται έργα του Δημήτρη Παπαϊωάννου, διεθνούς φήμης χορογράφου, σκηνοθέτη και ζωγράφου, και των Κατερίνας Θωμαδάκη-Μαρίας Κλωνάρη, πολυμεσικών καλλιτέχνιδων και πρωτοπόρων της φεμινιστικής και κουίρ τέχνης.
Σύμφωνα με τους Κατερίνα Γρέγου και Θεόφιλο Τραμπούλη, σε μια κρίσιμη συγκυρία, όπου τα ανθρώπινα και πολιτικά δικαιώματα, η ελευθερία του λόγου και, εν γένει, οι κατακτήσεις της φιλελεύθερης δημοκρατίας είναι υπό απειλή, έχει ιδιαίτερη σημασία να επανέλθουμε στην ιστορία μιας βιοπολιτικής κρίσης, που τρόμαξε μια γενιά, στην αλληλεγγύη που ενεργοποίησε και στο αποτύπωμα που άφησε, όχι μόνο στην τέχνη, αλλά και στην κοινωνική μνήμη. Με κείμενα και συνεντεύξεις τόσο πρωταγωνιστών στον ακτιβισμό των δεκαετιών του 1980 και του 1990 όσο και νεότερων στοχαστών και κριτικών, το αφιέρωμα του Χταποδιού υπενθυμίζει ότι οι αγώνες για πρόσβαση στα δημόσια συστήματα υγείας, για περισσότερη φροντίδα, για αυτοπροσδιορισμό και αποστιγματισμό στάθηκαν καθοριστικοί για την ανοιχτή, συμπεριληπτική δημοκρατία και για τη θέση της σύγχρονης τέχνης στην καρδιά του πολιτικού λόγου.
Ξεφυλλίστε το περιοδικό, εδώ.
