Η έναρξη της άνοιας αποτελεί ένα ιδιαίτερα σύνθετο φαινόμενο, για το οποίο δεν μπορεί να δοθεί μία και μοναδική απάντηση, καθώς εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, μεταξύ των οποίων η αιτιολογία, ο τύπος της άνοιας και το γενικότερο νευροψυχολογικό προφίλ του ατόμου. Η άνοια δεν εμφανίζεται αιφνίδια, αντίθετα, εξελίσσεται σταδιακά, με πρώιμες ενδείξεις, που συχνά παραβλέπονται ή αποδίδονται σε φυσιολογικές εκφάνσεις της γήρανσης.

Στα πρώιμα στάδια, τα συμπτώματα μπορεί να παρουσιάζουν σημαντική ετερογένεια, τόσο ως προς τη μορφή όσο και ως προς την έντασή τους. Αυτές οι διαφοροποιήσεις σχετίζονται άμεσα με τον εκάστοτε υποκείμενο τύπο άνοιας, για παράδειγμα, η νόσος Alzheimer εκδηλώνεται, συνήθως, με δυσκολίες στην πρόσφατη μνήμη, ενώ η μετωποκροταφική άνοια ενδέχεται να ξεκινήσει με αλλαγές στη συμπεριφορά ή στο συναίσθημα, προτού εμφανιστούν σαφείς γνωστικές δυσλειτουργίες.

Επιπλέον, τα πρώιμα συμπτώματα δεν περιορίζονται αποκλειστικά στις γνωστικές λειτουργίες. Συχνά παρατηρούνται αλλαγές στη διάθεση, στη συναισθηματική σταθερότητα ή και στην κοινωνική συμπεριφορά. Άτομα που βρίσκονται σε πρόδρομα στάδια άνοιας μπορεί να εμφανίσουν αυξημένη ευερεθιστότητα, καταθλιπτικά συμπτώματα, απόσυρση από κοινωνικές δραστηριότητες ή μειωμένο ενδιαφέρον για δραστηριότητες που προηγουμένως θεωρούσαν ευχάριστες.

Η έγκαιρη αναγνώριση και η ιατρική αξιολόγηση αυτών των συμπτωμάτων επιτρέπει τη διαφοροδιάγνωση από άλλες καταστάσεις που μιμούνται την άνοια (όπως η κατάθλιψη ή οι παρενέργειες φαρμάκων).

Το γεγονός ότι η έναρξη της άνοιας είναι μια σταδιακή, πολυπαραγοντική διαδικασία, που δεν αφορά μόνο τη μνήμη, αλλά επηρεάζει το ευρύτερο φάσμα της ψυχογνωστικής και συναισθηματικής λειτουργίας του ατόμου, καθιστά πολύ σημαντικό το παρακάτω ερώτημα:

Πώς ξεκινάει η άνοια;

«Ένα ερώτημα στο οποίο δεν υπάρχει μία και μοναδική απάντηση. Τα προειδοποιητικά σημάδια διαφέρουν από άνθρωπο σε άνθρωπο. Επιπλέον, τα συμπτώματα που παρατηρούνται στα αρχικά στάδια διαφοροποιούνται ανάλογα με το είδος της άνοιας. Ωστόσο, υπάρχουν κάποια κοινά πρώιμα συμπτώματα που εμφανίζονται πριν από τη διάγνωση. Μάλιστα, τα συμπτώματα δεν περιορίζονται στις νοητικές λειτουργίες, αλλά αφορούν και τη διάθεση ή τη συμπεριφορά», επισημαίνει η Όλγα Λυμπεροπούλου, Γνωστική Νευροψυχολόγος, με ειδίκευση στην Τρίτη Ηλικία και τις Άνοιες.

Τα πιο συχνά πρώιμα συμπτώματα της άνοιας

Προβλήματα μνήμης. Τα ελλείμματα στη λειτουργία της μνήμης είναι ίσως το πιο γνωστό σύμπτωμα της άνοιας και κυρίως, της νόσου Αλτσχάιμερ. Ένας άνθρωπος με πρώιμη άνοια μπορεί να ξεχνά λεπτομέρειες πρόσφατων γεγονότων, να μην είναι συνεπής σε ραντεβού και υποχρεώσεις ή να επαναλαμβάνει τις ίδιες ερωτήσεις, ξανά και ξανά.

Έλλειψη κινήτρου για δράση. Πολύ συχνά, τα άτομα που βρίσκονται στα πρώιμα στάδια της άνοιας σταματούν να παίρνουν πρωτοβουλίες και εγκαταλείπουν δραστηριότητες και ενδιαφέροντα που παλιότερα τους κινητοποιούσαν, με αποτέλεσμα να χρειάζεται η παρότρυνση των οικείων για να παραμείνουν σε δράση.

Δυσκολία στην ολοκλήρωση καθημερινών δραστηριοτήτων. Κάποιοι από τους ανθρώπους με αρχόμενη άνοια διαπιστώνουν αλλαγές στην ικανότητά τους να οργανώσουν την ημέρα τους, να ακολουθήσουν ένα πλάνο (π.χ. μία συνταγή), να διαχειριστούν αριθμούς και χρήματα (π.χ. να πληρώσουν τους λογαριασμούς) ή να ολοκληρώσουν μία συνηθισμένη δραστηριότητα (π.χ. χρειάζονται πολύ περισσότερο χρόνο).

Απώλεια προσανατολισμού στο χρόνο ή στον χώρο. Πολλές φορές, οι άνθρωποι με αρχικού σταδίου άνοια χάνουν την αίσθηση του χρόνου. Για παράδειγμα, μπορεί να μην θυμούνται την ημερομηνία, την εποχή και το έτος ή να μην μπορούν να εκτιμήσουν σωστά πόσο γρήγορα περνά ο χρόνος. Παράλληλα, τείνουν να χάνουν τον προσανατολισμό τους, ακόμα και σε οικεία περιβάλλοντα.

Δυσκολία στην αντίληψη του χώρου. Κάποιοι από τους ανθρώπους με αρχόμενη άνοια διαπιστώνουν προβλήματα στην εκτίμηση της απόστασης ή της θέσης των αντικειμένων (π.χ. ενώ περπατούν ή οδηγούν).

Προβλήματα στον λόγο και την επικοινωνία. Ένας άνθρωπος με αρχόμενη νόσο Αλτσχάιμερ ή άλλη μορφή άνοιας μπορεί να μην βρίσκει τις σωστές λέξεις για να εκφραστεί και να δυσκολεύεται να παρακολουθήσει μία εκπομπή στην τηλεόραση, να συμμετέχει σε μία συζήτηση κλπ.

Τοποθέτηση αντικειμένων σε λάθος θέση. Οι άνθρωποι με πρώιμη άνοια χάνουν συχνά τα προσωπικά τους αντικείμενα (π.χ. τα γυαλιά, τα κλειδιά, το κινητό τηλέφωνο). Κάποιες φορές, τοποθετούν αντικείμενα σε ασυνήθιστες θέσεις ή σε “ασφαλείς κρυψώνες” που αργότερα αδυνατούν να θυμηθούν.

Μειωμένη κρίση. Κάποιες φορές, τα άτομα που βρίσκονται σε αρχικό στάδιο της άνοιας λαμβάνουν λανθασμένες αποφάσεις λόγω κακής κρίσης. Για παράδειγμα, αγνοούν ένα πρόβλημα υγείας που χρειάζεται άμεση αντιμετώπιση, γίνονται ιδιαίτερα εύπιστοι ή προβαίνουν σε αλόγιστες αγορές.

Απόσυρση από την εργασία ή από κοινωνικές συναναστροφές. Εξαιτίας των παραπάνω δυσκολιών, τα άτομα με αρχόμενη άνοια τείνουν να παραιτούνται την εργασία τους (αν είναι νεότεροι σε ηλικία και εξακολουθούν να εργάζονται) και να αποφεύγουν τη συμμετοχή σε δραστηριότητες που προϋποθέτουν την αλληλεπίδραση με άλλους ανθρώπους.

Αλλαγές στη διάθεση και την προσωπικότητα. Ορισμένες φορές, οι άνθρωποι με αρχικού σταδίου άνοια εμφανίζουν συμπεριφορές που δεν είναι σε συμφωνία με τον χαρακτήρα τους. Για παράδειγμα, μπορεί να εκδηλώνουν συμπτώματα άγχους ή κατάθλιψης, να γίνονται καχύποπτοι και επιθετικοί, να δείχνουν απαθείς και αδιάφοροι ή να εμφανίζουν ανάρμοστες συμπεριφορές.

«Εάν παρατηρείτε ένα ή περισσότερα από τα παραπάνω συμπτώματα σε ένα αγαπημένο σας πρόσωπο ή στον εαυτό σας, προγραμματίστε άμεσα ένα ραντεβού για έναν έλεγχο των νοητικών σας λειτουργιών. Η νευροψυχολογική αξιολόγηση (διαδικασία γνωστή στο ευρύ κοινό ως “τεστ μνήμης”) επιτρέπει τον εντοπισμό διαταραχών της μνήμης ή άλλων νοητικών λειτουργιών, μη αναμενόμενων για την ηλικία και το μορφωτικό επίπεδο του ανθρώπου που εξετάζεται, ακόμα αν οι δυσκολίες αυτές είναι πολύ ήπιες. Επιπλέον, επιτρέπει τη διαφοροδιάγνωση ανάμεσα στην άνοια και σε άλλες καταστάσεις που έχουν παρόμοια συμπτώματα, όπως η φυσιολογική εξασθένηση των νοητικών λειτουργιών με την πάροδο της ηλικίας, η Ήπια Γνωστική Διαταραχή και η κατάθλιψη», υπογραμμίζει καταλήγοντας η Γνωστική Νευροψυχολόγος, Όλγα Λυμπεροπούλου.