Τι κοινό έχουν οι σύγχρονοι χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης με τους Αμερικανούς στρατιώτες που αποφάσισαν να μην επιστρέψουν στις Ηνωμένες Πολιτείες, αφού κρατήθηκαν ως αιχμάλωτοι πολέμου στη Βόρεια Κορέα; Περισσότερα από όσα φαντάζεστε, σύμφωνα με μία γνωστή Αμερικανίδα καθηγήτρια και συγγραφέα.

Είμαστε όλοι πιθανά θύματα του ελέγχου του νου, σύμφωνα με τη Rebecca Lemov, ιστορικό της επιστήμης, στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και συγγραφέα του βιβλίου “The Instability of Truth: Brainwashing, Mind Control, and Hyper-Persuasion”, που κυκλοφόρησε πρόσφατα. Δεν είναι κάτι νέο η προειδοποίηση της αρνητικής επιρροής των social media στην ψυχολογία των χρηστών.

Ειδικά, όμως, τον τελευταίο χρόνο, που κυρίως το Instagram και το Tik Tok έχουν αποδείξει πόσο εύκολα χειραγωγούν αρνητικά μεγάλες ομάδες εφήβων και νεαρών ενηλίκων, εντάσσοντάς τους σε επικίνδυνα παιχνίδια-πρόκλησης, το βιβλίο της Rebecca Lemov είναι πιο επίκαιρο από ποτέ!

Οι Αμερικανοί στρατιώτες υπέστησαν πλύση εγκεφάλου, ώστε να μην θέλουν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους, μέσω τακτικών, όπως η απομόνωση, η αποδόμηση των κοινωνικών δεσμών και η στέρηση ύπνου, αναφέρει η Lemov. Υποστηρίζει ότι τα ίδια πράγματα συμβαίνουν σε πολλούς χρήστες κοινωνικών εφαρμογών και είναι εξαιρετικά επιζήμιο για την ψυχική τους υγεία.

Μετά από δεκαετίες μελέτης της πλύσης εγκεφάλου σε καταστάσεις που περιλαμβάνουν αιχμαλώτους, λατρείες και βασανιστήρια, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «αυτό είναι κάτι στο οποίο είμαστε όλοι επιρρεπείς και ότι υποτιμούμε συνεχώς: τη μεταβλητότητα και την προσαρμοστικότητά μας».

Όμως, ενώ τα κοινωνικά δίκτυα μπορεί να χειραγωγούν τα συναισθήματά μας, μπορούμε να λάβουμε μέτρα για να προστατευτούμε, αντλώντας διδάγματα από την έρευνα της Rebecca Lemov.

Πώς μας επηρεάζουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επηρεάζουν τους χρήστες διαφορετικά, σημείωσε η Lemov, συγκρίνοντάς τα με τις εμπειρίες ορισμένων ανθρώπων σε λατρείες.

«Αυτό που είναι λατρεία για ένα άτομο μπορεί να μην έχει απαραίτητα την ίδια επίδραση σε κάποιον άλλο», σημείωσε, δίνοντας ως παράδειγμα δύο διαφορετικές συμπεριφορές: Όταν ένα άτομο που στρατολογείται, αποφασίζει να αφοσιωθεί πλήρως, ένα άλλο μπορεί να ανταποκριθεί μερικώς στο κάλεσμα που δέχεται.

Με τον ίδιο τρόπο, τα social media επηρεάζουν διαφορετικά τους ανθρώπους καθώς και αυτοί διαφέρουν μεταξύ τους, ίσως και λόγω των διαφορετικών εμπειριών τους. Γι’ αυτό, όταν ερχόμαστε σε επαφή με περιεχόμενο στο διαδίκτυο, είναι συνετό να δίνουμε προσοχή στο πώς νιώθουμε.

«Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης απευθύνονται συνεχώς στο μυαλό σου», λέει η Lemov, «σχεδόν σαν να είσαι μια οντότητα χωρίς σώμα».

Τι μπορούμε να κάνουμε για αυτό;

Η Lemov εστιάζει στις δικές της αντιδράσεις, κάνοντας διαλογισμό κάθε μέρα, κάτι που της δίνει έναν τρόπο να συντονιστεί με τις αισθήσεις στο σώμα της και το πώς αυτές αλλάζουν. Εάν ένας συγκεκριμένος τύπος περιεχομένου στα social media μας προκαλεί αναστάτωση ή ανησυχία, αυτό είναι ένα χρήσιμο σημάδι για να αποφεύγουμε αυτό ή ανάλογο περιεχόμενο, ακόμη και να αποκλείσουμε όσους δημιουργούν αυτού του είδους το περιεχόμενο στο διαδίκτυο.

Τα social media μπορούν να μας χειραγωγήσουν

Δεν είναι μόνο το πώς τα διαφορετικά είδη κοινωνικών μέσων επηρεάζουν τα συναισθήματά μας. Η Lemov υποστηρίζει ότι τα κοινωνικά δίκτυα μπορεί να μας χειραγωγούν ενεργά.

Το πείραμα του Facebook

Το 2014, το Facebook αποκάλυψε ότι είχε πειραματιστεί χωρίς να το γνωρίζουν οι χρήστες, δείχνοντας ότι θα μπορούσε να επηρεάσει τη διάθεσή τους. Η πλατφόρμα παρουσίαζε σε ορισμένους χρήστες περισσότερο θετικό περιεχόμενο και σε άλλους περισσότερο αρνητικό περιεχόμενο και στη συνέχεια εξέτασε τα συναισθήματα που μετέφεραν οι χρήστες στις μεταγενέστερες αναρτήσεις τους. Όσοι έρχονταν σε επαφή με περισσότερες θετικές αναρτήσεις, έδειχναν πιο χαρούμενοι και όσοι διάβαζαν περισσότερες αρνητικές δημοσιεύσεις, έδειχναν λιγότερο χαρούμενοι.

«Ήταν σχεδόν σαν μια περήφανη ανακοίνωση (από τα στελέχη του Facebook ότι μπορούν να… συντονίσουν τα συναισθήματα σαν να είχαμε έλεγχο έντασης», σχολίασε η Lemov, σημειώνοντας ότι το κοινωνικό δίκτυο έλαβε πολλές επικρίσεις μετά την ανακοίνωσή του.

Επιλέξτε την πραγματική κοινωνική ζωή αντί για τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης

Το να ξοδεύεται χρόνος στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να απομονώσει τους ανθρώπους, και σε αντίθεση με τους αιχμαλώτους πολέμου, είναι φαινομενικά από επιλογή.

«Όσο περισσότερος χρόνος αφιερώνεται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τόσο λιγότερος χρόνος αφιερώνεται σε κοινωνικές ομάδες», επισημαίνει η Lemov, δίνοντας ως παράδειγμα τη συμμετοχή των πολιτών σε συλλόγους και πρωταθλήματα που ήταν πιο δημοφιλή στο παρελθόν. Ως αποτέλεσμα, είπε, οι άνθρωποι μπορούν να χάσουν την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων.

Η Lemov υποστηρίζει ότι η αφοσίωση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να εξηγήσει γιατί τόσοι πολλοί άνθρωποι είναι μόνοι. Είναι ένας φαύλος κύκλος: Οι μοναχικοί άνθρωποι τείνουν να χρησιμοποιούν περισσότερο τα κοινωνικά δίκτυα, σύμφωνα με μια μελέτη του 2016. Και η συνεχής χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης θα μπορούσε να τους κάνει πιο μοναχικούς.

Η μοναξιά είναι τρομερή για την ψυχική υγεία ενός ατόμου. Μια μελέτη, που διεξήχθη κατά τη διάρκεια του lockdown για την Covid-19, διαπίστωσε ότι η μοναξιά συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με μεγαλύτερη κατάθλιψη και σκέψεις αυτοκτονίας.

Για να καταπολεμήσουμε αυτό που χαρακτηρίζεται ως επιδημία μοναξιάς, η Lemov συνιστά τη συμμετοχή μας σε ομάδες που συναντώνται εκτός σύνδεσης για κοινωνικές συναναστροφές, είτε πρόκειται για λέσχη βιβλίου, μια ομάδα περιπάτου, μια βραδιά με χαρτιά, μαθήματα χορού ή ο,τιδήποτε μπορεί να αφορά τη φυσική συμμετοχή μας σε κάποια δραστηριότητα αναψυχής.

«Δεν χρειάζεται καν να είναι τόσο οργανωμένο, πάντα. Μου αρέσει να υπενθυμίζω στους μαθητές μου ότι μπορούν να αφήσουν τα τηλέφωνά τους και να μιλήσουν με τους ανθρώπους δίπλα τους στο λεωφορείο, στο μεσημεριανό γεύμα και σε κοινωνικές εκδηλώσεις. Τότε, θα έχουν την ευκαιρία να ξεκινήσουν συζητήσεις και μερικές φορές αληθινές φιλίες!».