Τι να μου κάμει η σταλαγματιά που λάμπει στο μέτωπό σου;
Το ξέρω πάνω στα χείλια σου έγραψε ο κεραυνός τ’ όνομά του
Το ξέρω μέσα στα μάτια σου έχτισε ένας αϊτός τη φωλιά του
Μα εδώ στην όχτη την υγρή μόνο ένας δρόμος υπάρχει
Μόνο ένας δρόμος απατηλός και πρέπει να τον περάσεις
Πρέπει στο αίμα να βουτηχτείς πριν ο καιρός σε προφτάσει
Και να διαβείς αντίπερα να ξαναβρείς τους συντρόφους σου
Άνθη, πουλιά, ελάφια
Να βρεις μιαν άλλη θάλασσα, μιαν άλλη απαλοσύνη
Νίκος Γκάτσος, Αμοργός, Εκδόσεις Πατάκη
Η «Αμοργός» είναι το πρώτο πλήρες ποιητικό έργο που δημοσίευσε ο ποιητής και στιχουργός, Νίκος Γκάτσος. Πρόκειται για μια μικρή σε έκταση υπερρεαλιστική σύνθεση αναμεμειγμένη με στοιχεία της ελληνικής δημοτικής και λόγιας παράδοσης. Θεωρείται κορυφαίο δημιούργημα της νεοελληνικής γραμματείας. Αξιοσημείωτο είναι επίσης το γεγονός ότι ο Γκάτσος δεν δημοσίευσε άλλα παρόμοια ποιητικά έργα, με εξαίρεση ίσως δυο-τρία ποιήματα. Η «Αμοργός» κυκλοφόρησε για πρώτη φορά σε 308 αντίτυπα το 1943, στα χρόνια της γερμανικής Κατοχής, από τον αθηναϊκό εκδοτικό οίκο Αετός ΑΕ. Μέχρι τότε, ο ποιητής είχε δημοσιεύσει λίγα μόνο ποιήματα σε κλασικό ρυθμό και κάποιες κριτικές στα λογοτεχνικά περιοδικά Νέα Εστία και Ρυθμός.
Η «Αμοργός» ήταν η πρώτη ποιητική σύνθεση του Γκάτσου σε ελεύθερο στίχο και εικόνες ολότελα υπερρεαλιστικές. Σ’ αυτό, συνέβαλε η γνωριμία του ποιητή με τον Ελύτη και άλλους υπερρεαλιστές ποιητές της εποχής, Έλληνες και μη. Κατά ομολογία του Τάκη Παπατσώνη, ο Γκάτσος επέλεξε τον τίτλο «Αμοργός» όχι επειδή έχει κάποια σχέση με το ομώνυμο νησί, αλλά «μονό ηχητικά — σαν ένα τμήμα ελληνικό». Κατά άλλες ερμηνείες, ο τίτλος του έργου αποτελεί αναφορά σε ένα ουτοπικό, ελληνικό και σκοτεινό (λόγω Κατόχης) τοπίο.
Μετά την δημοσίευση της «Αμοργού», ο Γκάτσος δημοσίευσε ελάχιστα άλλα ποιήματα, και ασχολήθηκε σχεδόν αποκλειστικά με την γραφή στίχων για τραγούδια. Η Αμοργός κυκλοφόρησε σε β΄ έκδοση στην Αθήνα το 1963, από τις εκδόσεις Ίκαρος. Από την γ΄ έκδοση, που βγήκε από τον Ίκαρο το 1969, και έπειτα συμπεριλήφθηκαν δύο ποιήματα μεταγενέστερα της «Αμοργού»: «Ο Ιππότης και ο Θάνατος (1513)» και, το «Ελεγείο». Η δ΄ έκδοση της «Αμοργού» έγινε το 1987 από τον Ίκαρο και ακολούθησαν πολλές ανατυπώσεις. Από το 1998, το έργο αυτό του Γκάτσου κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκης. Οι πωλήσεις του μέχρι το 2002 είχαν ξεπεράσει τα 40.000 αντίτυπα.
Ο Μάνος Χατζιδάκις μελοποίησε την «Αμοργό», αλλά μόνο κομμάτια της είχαν κυκλοφορήσει σε δίσκους όσο καιρό ζούσαν ο ποιητής και ο συνθέτης. Η πλήρης μελοποίηση κυκλοφόρησε σε δίσκο το 2005, δεκατρία χρόνια μετά τον θάνατο του Γκάτσου και έντεκα χρόνια μετά τον θάνατο του Χατζιδάκι.
