Τι εννοούμε όταν λέμε πως κάτι γίνεται “viral”; Γιατί μια είδηση, ένα βίντεο, ένας άνθρωπος και οι δηλώσεις του, ένα ζωάκι σαν την Moo Deng, γίνονται τελικά viral και κατακλύζουν τις οθόνες μας; Τι μας προσφέρουν αυτές οι viral πληροφορίες και πόσο ορίζουν τους εαυτούς μας, τις ανάγκες μας, αλλά και μια κοινωνία που περνάει ανησυχητικά πολύ χρόνο μπροστά από μια οθόνη, υιοθετώντας τρόπους συμπεριφοράς που βασιλεύουν στα social media; Και τελικά, υπάρχει κάποια κάποια πιο εποικοδομητική πλευρά του viral φαινομένου που θα στερούμασταν αν δεν ήμασταν συνδεδεμένοι με τη διαδικτυακή πραγματικότητα;

Μιλάω με τα φανταστικά κορίτσια Βανέσα και Έφη Ματσούκα, που γνώρισα στο τελευταίο Digital Arts Festival, που μέσα σε όλα όσα ενδιαφέροντα κάνουν, τρέχουν εδώ και 4 χρόνια το πολύ σημαντικό site τους, το “Digital Detox Experience”, με θέμα την ψηφιακή ευεξία, όπου μοιράζονται tips για να υπάρχουμε στον ψηφιακό κόσμο χωρίς να μας βλάπτει, συμβουλές για να κρατήσουμε την ισορροπία ανάμεσα στην online και offline ζωή μας και προτροπές για να αγκαλιάσουμε αυτό που ονομάζεται “digital wellness”. Η συζήτησή μας είναι πολύ ενδιαφέρουσα και καθησυχαστική, καθώς το φαινόμενο δεν αποτελεί από μόνο του κίνδυνο για τις σύγχρονες κοινωνίες.

Ας αρχίσουμε με τον όρο viral, που γεμίζει μόνιμα τα δημοσιογραφικά site και τις καθημερινές μας συζητήσεις εντός και εκτός κοινωνικών δικτύων. Σύμφωνα με τις δημιουργούς του Digital Detox Experience, μια πληροφορία γίνεται viral όταν διαδίδεται μαζικά και με ταχύτητα από άτομο σε άτομο, προκαλώντας έντονο ενδιαφέρον και ενασχόληση με αυτό. Viral μπορεί να γίνει μια φωτογραφία, ένα βίντεο, ένα meme, κάποια ιστορία με συγκινητικό περιεχόμενο, κάποιο πολιτικό γεγονός, κάποιο challenge με χιουμοριστικό, χορευτικό περιεχόμενο, αθλητικές στιγμές, ιστορίες τεχνολογικής προόδου και πολλά άλλα που ανταποκρίνονται κάθε φορά σε διαφορετικά ενδιαφέροντα.

Γιατί κάτι από τα παραπάνω καταφέρνει και γίνεται viral; Τα κορίτσια μου απαντάνε πως αν μπορούσανε να απαντήσουν με σιγουριά σ’ αυτό το ερώτημα, πιθανότατα θα ήταν βαθύπλουτες. Και συνεχίζοντας, σημειώνουν πως οι έρευνες που ασχολούνται με την μελέτη του ζητήματος μιλούν για ένα συνδυασμό παραγόντων που οδηγούν μια πληροφορία να γίνει viral. Σημαντική συνισταμένη είναι τα «τεχνικά» χαρακτηριστικά, δηλαδή διαδίδονται πιο εύκολα πληροφορίες που έχουν απλό και κατανοητό περιεχόμενο, είναι μικρής διάρκειας και εύκολο να μοιραστούν. Αν η πληροφορία αναρτηθεί σε κάποια πλατφόρμα που είναι συνδεδεμένη με άλλες πλατφόρμες, επίσης ευνοείται το ταξίδι της. Εξίσου μεγάλης βαρύτητας είναι και το περιεχόμενο της πληροφορίας, αν έχει την δυνατότητα να διακινεί συναισθηματικά το κοινό, αν το οδηγεί σε σχολιασμό, αν του δίνει την δυνατότητα να ταυτιστεί, τότε είναι που αυξάνεται η πιθανότητα κάτι να γίνει viral. Ένα προσφιλές παράδειγμα είναι το τραγούδι της Marina Satti “Zari”, το οποίο έγινε viral στην Ελλάδα την άνοιξη και το καλοκαίρι του 2024, σε πάρα πολλές πλατφόρμες με εξέχουσα την Tiktok, όπου έγινε μάλιστα και challenge με τους χρήστες να τραγουδούν σε παρέες «πόνος μην μας εύρει μακάρι, πέφτω και κυλιέμαι σαν ζάρι». Ένα άλλο αγαπητό παράδειγμα είναι ο κ. Κουτσούμπας από το site του Luben, που κλείνει πολλά σαρκαστικά βίντεο με την ατάκα «Αυτοί είστε».

Όταν τις ρώτησα τι μας προσφέρει ακριβώς το φαινόμενο viral θυμήθηκαν μια αγαπημένη εμπειρία που μοιράστηκαν με κάτι εφήβους μαθητές. Πρόσφατα βρέθηκαν σε ένα σχολείο για μια δράση ενημέρωσης αναφορικά με την ψηφιακή ισορροπία και σε μια ερώτηση που έκαναν σε εφήβους 14 ετών για το τι νιώθουν όταν μπαίνουν στο TikTok, ένας μαθητής απάντησε: «Εγώ όταν μπαίνω κάποιες φορές νιώθω συμπόνια γιατί βλέπω ότι συμβαίνουν και στους άλλους διάφορα πράγματα».

Όταν κάτι γίνεται viral σημαίνει ότι μεταξύ αυτής της πληροφορίας και του κοινού, υπάρχει μια συναισθηματική σύνδεση. Οι viral πληροφορίες μας ενεργοποιούν συναισθήματα, ευχάριστα και δυσάρεστα, κάποιες φορές μπορεί να ταυτιζόμαστε με αυτά και άλλες μπορεί να μας κάνουν να νιώθουμε μέρος μιας ευρύτερης κοινότητας, μας κάνουν να σκεφτόμαστε «Α, συμβαίνει και σε άλλους!» όπως απάντησε και ο μικρός τους φίλος. Σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί ακόμα να μας δίνουν ευκαιρίες για μοίρασμα και διασκέδαση με φίλους, όπως είναι τα challenges στα social media.

Ορίζεται τελικά η κοινωνία από το περιεχόμενο των viral ειδήσεων και βίντεο; Θα μπορούσαμε να πούμε, όπως σημειώνουν τα κορίτσια, πως αυτά που γίνονται viral δημιουργούν τάσεις στις κοινωνίες. Ένα παράδειγμα είναι η επιρροή που μπορεί να ασκήσει μια viral πληροφορία στην καταναλωτική συμπεριφορά των χρηστών (μην ξεχνάμε ότι οι πλατφόρμες είναι επιχειρήσεις). Αν για παράδειγμα γίνει trend και viral ένας συγκεκριμένος τύπος σκούπας, πολλοί από τους χρήστες θα επιθυμήσουν να αγοράσουν σκούπες που μοιάζουν με αυτήν, πολλοί από τους χρήστες-επιχειρηματίες θα πουλήσουν αυτές τις σκούπες και η πλατφόρμα, που είναι μια επιχείρηση, θα βγάλει χρήματα από τις διαφημίσεις.

Ρωτάω ακόμα, τι συμπεραίνουμε για την κοινωνία και αν μεταφράζονται οι ανάγκες της μέσα από όσα γίνονται viral. Η απάντηση είναι πως καθετί που γίνεται viral προκαλεί κάποια συγκινησιακή αντίδραση και φέρνει πολλούς ανθρώπους μαζί, που είτε το συζητούν, είτε το μοιράζονται, είτε «παίζουν» με αυτό, είτε το αναπαράγουν, πολλές φορές ως κομμάτι της ταυτότητάς τους. Σίγουρα δεν θα μπορούσαμε να εξαντλήσουμε σε πέντε γραμμές τι λέει αυτό για τις ανάγκες της κοινωνίας και των ανθρώπων. Ωστόσο φαίνεται πως οι άνθρωποι είχαμε, έχουμε και θα έχουμε πάντα την ανάγκη να μοιραζόμαστε, να ταυτιζόμαστε και να νιώθουμε κομμάτι μιας κοινότητας. Η έννοια viral, που ως όρος χρησιμοποιείται συχνά στην εποχή μας, υπήρχε ανέκαθεν. Ανέκδοτα, παραδόσεις, τραγούδια, τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές ατάκες, ιστορίες και μύθοι είναι «τα viral» της εποχής τους, απλά συνέβησαν σε περιόδους που η ταχύτητα διάδοσης της πληροφορίας ήταν πιο χαμηλή.

Πώς μας επηρεάζει το φαινόμενο στην καθημερινότητά μας; Μας τρώει ουσιαστικό χρόνο ή μας προσφέρει την ικανοποίηση του ανήκειν και ένα μέσο έκφρασης; Οι συνομιλήτριές μου υπογραμμίζουν πως το viral μπορεί να λειτουργεί ως τρόπος αλληλεπίδρασης με τους άλλους ανθρώπους, για παράδειγμα μπορεί να αποτελεί είτε θέμα συζήτησης ή ένα αστείο σε μια κουβέντα, είτε έναν τρόπο προσωπικής έκφρασης αναπαράγοντας μια πληροφορία που μας αντιπροσωπεύει στα social media. Επιπλέον, λειτουργεί ως ευκαιρία να δηλώσει κάποιος την ταυτότητά του ή την ομάδα/κοινότητα στην οποία ανήκει ή τα συναισθήματα που έχει για μια κατάσταση. Ένα παράδειγμα είναι η αναπαραγωγή στίχων από γνωστά τραγούδια στο TikTok σε συνδυασμό με φωτογραφίες σε φόντο είτε από προσωπικές στιγμές, είτε από στιγμιότυπα κοινωνικών προβλημάτων που οι χρήστες θέλουν να καταγγείλουν.

Κλείνοντας με εκείνη που θεωρώ την πιο σημαντική μου ερώτηση, καθώς με προβληματίζει η αναπαραγωγή λάθος μηνυμάτων μιας και η πλειοψηφία εκείνων που ζουν μέσα στον ψηφιακό κόσμο είναι έφηβοι, ρωτάω τα κορίτσια αν γίνονται viral και ειδήσεις με πιο «σωστό» περιεχόμενο, ουσιαστικές δηλώσεις για κοινωνικά φαινόμενα, ή χάνονται στον βούρκο της αναπαραγωγής ανούσιων βίντεο. Και συνεχίζοντας θα χάνονταν μέσα στο άπειρο της πληροφορίας τα σημαντικά αν δεν περνούσαμε τελικά τόσο χρόνο σκρολάροντας στη διαδικτυακή πραγματικότητα;

Οι δημιουργοί του “Digital Detox” απαντούν: «Viral γίνονται όλα, και πληροφορίες που έχουν μια χρησιμότητα για τους ανθρώπους και την κοινωνία, πληροφορίες με ουδέτερο περιεχόμενο που δεν επιδρούν βαθύτερα αλλά και πληροφορίες που μπορεί να έχουν αρνητικό περιεχόμενο. Επομένως, ναι, γίνονται και «τα σωστά» viral. Αν δεν είχαμε τα social θα χάναμε ίσως την ταχύτητα διάδοσης της πληροφορίας, είτε πρόκειται για ένα viral κοινωνικά επωφελές, όπως το κίνημα #MeToo, είτε για viral λιγότερο επωφελή όπως αμφιλεγόμενα πολιτικά πρόσωπα και τοποθετήσεις».

Λίγα λόγια για τις συνομιλήτριες μου:

Η Βανέσα Ματσούκα είναι επαγγελματίας στον χώρο του marketing και των events, με πάθος για τη δημιουργικότητα και τη σύνδεση ανθρώπων μέσα από μοναδικές εμπειρίες. Η επιθυμία της να ασχοληθεί με το Digital Wellness προέρχεται από την ανάγκη να βρει μια ισορροπία ανάμεσα στην επαγγελματική και την προσωπική ζωή, αλλά και να εμπνεύσει άλλους να κάνουν το ίδιο. Πιστεύει πως ο κόσμος μας χρειάζεται περισσότερο χρόνο μακριά από τις οθόνες και περισσότερες στιγμές πραγματικής αποσύνδεσης.

Η Έφη Ματσούκα είναι ψυχολόγος και ψυχοθεραπεύτρια και δραστηριοποιείται στον χώρο της ψυχοθεραπείας από το 2010. Διατηρεί ιδιωτικό γραφείο και έχει συνεργαστεί μέσα σε αυτά τα χρόνια με πανεπιστημιακούς, νοσοκομειακούς και εκπαιδευτικούς φορείς, ως θεραπεύτρια, εκπαιδεύτρια και επόπτρια νέων θεραπευτών. Η ψηφιακή ευεξία, ως ορολογία και φιλοσοφία, μπήκε στη ζωή της το 2020 κατά τη διάρκεια της καραντίνας και της ψηφιακής μετάβασης που χρειάστηκε να γίνει σε πολλές από τις δραστηριότητές της. Άρχισε να παρατηρεί «συμπτώματα» και στην ίδια, όπως άγχος εξαιτίας του πλήθους πληροφοριών, ειδοποιήσεων, μηνυμάτων και emails που κατέφθαναν καθημερινά, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να κοιμηθεί χωρίς να πάρει δόση από την «ψηφιακή πιπίλα». Η ανάγκη λοιπόν και η ενημέρωση από την αδερφή της Βανέσα, που είχε ήδη προβληματιστεί και ευαισθητοποιηθεί, την οδήγησε στην αναζήτηση τρόπων διαχείρισης του ψηφιακού κόσμου κι έτσι δημιουργήθηκε το Digital Detox Experience με σκοπό να ανοίξει μια συζήτηση για θέματα ψηφιακής ευεξίας.

Περιηγηθείτε στο Digital Detox Experience και βρείτε τρόπους να ισορροπήσετε ανάμεσα στην ψηφιακή πραγματικότητα και την καθημερινότητά σας.