Όταν σκεφτόμαστε τα παλαιότερα πανεπιστήμια στον κόσμο, πιθανώς τα πρώτα που έρχονται στο μυαλό των περισσότερων είναι η Οξφόρδη και η Μπολόνια, αλλά σύμφωνα με την UNESCO και το Παγκόσμιο Ρεκόρ Γκίνες, το Πανεπιστήμιο Al-Qarawiyyin (επίσης γραμμένο ως Al-Karaouine) είναι «Το παλαιότερο εκπαιδευτικό ίδρυμα που υπάρχει και λειτουργεί ακόμα στον κόσμο».
Ιδρύθηκε το 859 μ.Χ. από την Τυνησιακής καταγωγής Fatima al-Fihri στη Φεζ του Μαρόκου και το πανεπιστήμιο δεν είναι μόνο το παλαιότερο ίδρυμα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στη Γη, αλλά και το πρώτο που ιδρύθηκε από γυναίκα, και μάλιστα μουσουλμάνα. Η Fatima χρησιμοποίησε την κληρονομιά της από τον πλούτο του εμπόρου πατέρα της για να ιδρύσει το πανεπιστήμιο, το οποίο ξεκίνησε ως συνδεδεμένο σχολείο – γνωστό ως μεντρεσά – και ένα τζαμί που τελικά εξελίχθηκε σε χώρο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Εισήγαγε επίσης το σύστημα απονομής πτυχίων ανάλογα με τα διαφορετικά επίπεδα σπουδών σε μια σειρά πεδίων, όπως οι θρησκευτικές σπουδές, η γραμματική και η ρητορική.
Αν και το πανεπιστήμιο επικεντρώθηκε αρχικά στη θρησκευτική διδασκαλία, τα πεδία σπουδών του επεκτάθηκαν γρήγορα για να συμπεριλάβουν τη λογική, την ιατρική, τα μαθηματικά και την αστρονομία, μεταξύ πολλών άλλων. Χάρη στο ευρύ φάσμα θεμάτων και την υψηλή ποιότητα εκπαίδευσης που πρόσφερε, μελετητές και φοιτητές από παντού – πέρα από τον μουσουλμανικό κόσμο – επισκέφτηκαν και εγγράφηκαν στο ίδρυμα. Η δημοτικότητά του έγινε τόσο συντριπτική που το πανεπιστήμιο εισήγαγε ένα αυστηρό σύστημα επιλογής, απαιτώντας από τους μαθητές να γνωρίζουν το Κοράνι απ’έξω και να έχουν καλή γνώση των αραβικών καθώς και των γενικών επιστημών.
Σουλτάνοι της εποχής στήριζαν το πανεπιστήμιο με επιδοτήσεις, δώρα και κυρίως βιβλία και χειρόγραφα. Αυτό οδήγησε στο να έχει το Πανεπιστήμιο al-Qarawiyyin αρκετές βιβλιοθήκες στα κύρια και πλευρικά του κτίρια, που στεγάζουν αμέτρητα έργα με επιρροή για την εποχή του.
Η ιστορική βιβλιοθήκη είναι ανοιχτή στο κοινό μέχρι σήμερα και δείχνει το αυθεντικό δίπλωμα της al-Fihri, το οποίο ήταν λαξευμένο σε μια ξύλινη σανίδα.
Η βιβλιοθήκη αυτή τη στιγμή φιλοξενεί περισσότερα από 4.000 πολύτιμα χειρόγραφα σε διάφορους τομείς, συμπεριλαμβανομένων ιστορικών αντιγράφων του ιερού βιβλίου του Ισλάμ, του Κορανίου. Μερικά από αυτά τα πολύτιμα κείμενα περιλαμβάνουν το έργο του 14ου αιώνα του “Al-Muqaddimah” και ένα πρωτότυπο αντίγραφο του “Al-‘Ibar” του διάσημου μουσουλμάνου ιστορικού Ibn Khaldun, πρωτοπόρου στην κοινωνιολογία. Άλλα κομμάτια όπως το περίφημο “Al-Muwatta” – η παλαιότερη συλλογή κειμένων χαντίθ (οι ρήσεις του Προφήτη Μωάμεθ) που συγκεντρώθηκαν από τον Malik, που θεωρείται ένα από τα πρώτα νομικά κείμενα που ενσωμάτωσαν τόσο τα χαντίθ όσο και τη φίκχ, την ισλαμική νομολογία.
Όπως ακριβώς είναι σύνηθες φαινόμενο στα σύγχρονα πανεπιστήμια, το Al-Qarawiyyin διεξήγαγε τακτικές συζητήσεις και συμπόσια, προωθώντας την ανταλλαγή γνώσεων και ανάπτυξη της επιστήμης. Το ίδιο το πανεπιστήμιο ιδρύθηκε στην έννοια της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης όπως τη γνωρίζουμε σήμερα. Η ιδέα της Al-Fihri ήταν να δημιουργήσει έναν κοινωνικό χώρο που θα επέτρεπε τις πνευματικές ανταλλαγές για προοδευτική μάθηση και διδασκαλία.
Δεν θα ήταν λάθος να πούμε ότι οι ιδέες και το όραμα της Fatima επηρέασαν πολλά πανεπιστήμια σε όλη την Ευρώπη. Η δομή της επαγγελματικής και θεσμικής μάθησής της – άγνωστη και πρωτόγνωρη – απηχήθηκε σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή ήπειρο τους επόμενους αιώνες. Οι ευρωπαϊκές χώρες είδαν γρήγορα τις τεράστιες δυνατότητες πίσω από αυτή την έννοια της μάθησης και σύντομα ίδρυσαν τα δικά τους ιδρύματα. Μεταξύ των πιο αξιοσημείωτων από αυτά είναι το Πανεπιστήμιο της Μπολόνια, το οποίο ιδρύθηκε το 1088 στην Ιταλία, και το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης που ιδρύθηκε το 1096 στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Κατά τη διάρκεια της ιστορίας του, το πανεπιστήμιο υπήρξε ο τόπος λόγιων γνωστών μέχρι σήμερα, όπως ο χαρτογράφος του 12ου αιώνα Mohammed al-Idrisi, οι χάρτες του οποίου βοήθησαν την ευρωπαϊκή εξερεύνηση κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης. Παρά το γεγονός ότι το πανεπιστήμιο ήταν σημείο συγκέντρωσης φοιτητών ισλαμικών σπουδών, προσέλκυε και ανθρώπους από άλλες θρησκείες. Ένας από τους χριστιανούς λόγιους που επισκέφτηκε το al-Qarawiyyin ήταν ο Πάπας Sylvester II (946-1003), ο οποίος ήταν γνωστό ότι είχε πάθος για τα μαθηματικά και την αστρονομία.
Το πανεπιστήμιο, ωστόσο, προστέθηκε στο πανεπιστημιακό σύστημα του Μαρόκου μόλις το 1963. Σε αντίθεση με τις κοινές παρανοήσεις, τόσο οι γυναίκες όσο και οι άνδρες μπορούσαν να φοιτήσουν στο πανεπιστήμιο. Το 1965, το ίδρυμα ονομάστηκε επίσημα το Πανεπιστήμιο του al-Qarawiyyin αντί για το σύντομο al-Qarawiyyin. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, το φοιτητικό του σώμα συρρικνώθηκε σημαντικά λόγω του ενδιαφέροντος για νεότερες σπουδές, δυτικού τύπου.
Μέχρι σήμερα, το πανεπιστήμιο διατηρεί τους παραδοσιακούς τρόπους διδασκαλίας με τους φοιτητές καθισμένους σε ένα ημικύκλιο, που ονομάζεται χαλκά, γύρω από τον σεΐχη ή τον εκπαιδευτή.
Πηγή: Daily Sabah
