Μια σφαίρα δεν κατάφερε να τη φιμώσει και τώρα η Malala Yousafzai δανείζει τη φωνή της στις γυναίκες του Αφγανιστάν.

Σε λίγα μόλις χρόνια από τότε που οι Ταλιμπάν ανέκτησαν τον έλεγχο της χώρας, τα δικαιώματα των γυναικών έχουν διαβρωθεί σε σημείο που απαγορεύεται ακόμη και το τραγούδι. Η Malala έχει προσωπική ιστορία με τους Ταλιμπάν πέρα ​​από τα σύνορα στο Πακιστάν, αφού ένας ένοπλος από την σκληροπυρηνική ισλαμιστική ομάδα την πυροβόλησε καθώς καθόταν σε σχολικό λεωφορείο.

Η ταχύτητα της αλλαγής στο Αφγανιστάν, αν όχι η βαρβαρότητα, έχει εκπλήξει τη Malala, η οποία από εκείνο το σχεδόν θανατηφόρο πυροβολισμό το 2012 κάνει εκστρατείες για την ισότητα. «Ποτέ δεν φανταζόμουν ότι τα δικαιώματα των γυναικών θα διακυβεύονταν τόσο εύκολα», λέει η Malala στο BBC Asian Network. «Πολλά κορίτσια βρίσκονται σε μια πολύ απελπιστική, καταθλιπτική κατάσταση όπου δεν βλέπουν καμία διέξοδο», λέει η 27χρονη βραβευμένη με Νόμπελ. «Το μέλλον τους φαίνεται πολύ σκοτεινό».

Το 2021, οι Ταλιμπάν ανέκτησαν την εξουσία στο Αφγανιστάν, 20 χρόνια μετά την εισβολή υπό την ηγεσία των ΗΠΑ που ανέτρεψε το καθεστώς τους ως συνέπεια των επιθέσεων της 11ης Σεπτεμβρίου στη Νέα Υόρκη. Στα τρεισήμισι χρόνια από τότε που οι δυτικές δυνάμεις εγκατέλειψαν τη χώρα, οι «νόμοι ηθικής» σημαίνουν ότι οι γυναίκες στο Αφγανιστάν έχουν χάσει δεκάδες δικαιώματα. Ο ενδυματολογικός κώδικας σημαίνει ότι πρέπει να είναι πλήρως καλυμμένες και οι αυστηροί κανόνες τους έχουν απαγορεύσει να ταξιδεύουν χωρίς άντρα συνοδό ή να κοιτάζουν έναν άντρα στα μάτια, εκτός εάν έχουν σχέση εξ αίματος ή γάμου. «Οι περιορισμοί είναι τόσο ακραίοι που δεν έχουν νόημα για κανέναν», λέει η Malala.

Τα Ηνωμένα Έθνη (ΟΗΕ) λένε ότι οι κανόνες ισοδυναμούν με «απαρτχάιντ φύλου» – ένα σύστημα όπου οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν οικονομικές και κοινωνικές διακρίσεις με βάση το φύλο τους, κάτι που η Διεθνής Αμνηστία θέλει να αναγνωριστεί ως έγκλημα σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο. Ωστόσο, οι Ταλιμπάν υπερασπίστηκαν τους κανόνες, οι οποίοι ισχυρίζονται ότι είναι αποδεκτοί στην αφγανική κοινωνία και ότι η διεθνής κοινότητα πρέπει να σέβεται τους «ισλαμικούς νόμους, τις παραδόσεις και τις αξίες των μουσουλμανικών κοινωνιών».

«Οι γυναίκες έχασαν τα πάντα», λέει η Malala. «Γνωρίζουν [οι Ταλιμπάν] ότι για να αφαιρέσουν τα δικαιώματα των γυναικών πρέπει να ξεκινήσουν από την εκπαίδευση». Τα Ηνωμένα Έθνη λένε ότι περισσότερα από ένα εκατομμύριο κορίτσια δεν πηγαίνουν σχολείο στο Αφγανιστάν – περίπου το 80% – και το 2022 περίπου 100.000 φοιτήτριες αποκλείστηκαν από τα πανεπιστημιακά τους μαθήματα. Αναφέρεται επίσης συσχέτιση μεταξύ της έλλειψης πρόσβασης στην εκπαίδευση και της αύξησης των παιδικών γάμων και των θανάτων κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και του τοκετού.

«Οι Αφγανές ζουν σε πολύ σκοτεινούς καιρούς τώρα», λέει η Malala. «Αλλά δείχνουν αντίσταση».

Η γεννημένη στο Πακιστάν ακτιβίστρια, που έγινε το νεότερο άτομο που κέρδισε ποτέ Νόμπελ Ειρήνης, είναι εκτελεστικός παραγωγός σε μια επερχόμενη ταινία, Bread & Roses, που καταγράφει τη ζωή τριών Αφγανών γυναικών που ζουν υπό το καθεστώς των Ταλιμπάν. Το ντοκιμαντέρ ακολουθεί τη Zahra, μια οδοντίατρο που αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την πρακτική της, την ακτιβίστρια Taranom, η οποία φεύγει στα σύνορα και την κυβερνητική υπάλληλο Sharifa, η οποία χάνει τη δουλειά της και την ανεξαρτησία της. Αλλά η ταινία δεν αφορά μόνο τις ιστορίες τριών γυναικών, λέει η Malala. «Πρόκειται για τα 20 εκατομμύρια κορίτσια και γυναίκες από το Αφγανιστάν, των οποίων οι ιστορίες μπορεί να μην φτάσουν στις οθόνες μας».

Το Bread & Roses σκηνοθέτησε η Αφγανή σκηνοθέτις Sahra Mani και η αμερικανίδα ηθοποιός Jennifer Lawrence προστέθηκε επίσης ως παραγωγός.

Η Sahra λέει στο Asian Network ότι η αποστολή της ήταν «να αφηγηθεί την ιστορία ενός έθνους υπό τη δικτατορία των Ταλιμπάν». «Πόσο σιγά, αφαιρέθηκαν όλα τα δικαιώματα». Η Sahra κατάφερε να φύγει από το Αφγανιστάν μετά την κατάρρευση της υποστηριζόμενης από τις ΗΠΑ κυβέρνησης μετά την απόσυρση των στρατευμάτων τον Αύγουστο του 2021. Ωστόσο, διατηρούσε επαφή με γυναίκες στο σπίτι, οι οποίες μοιράζονταν βίντεο τα οποία στη συνέχεια συνέλεγε και αρχειοθετούσε. «Ήταν πολύ σημαντικό να βρεθούν νέες, σύγχρονες, μορφωμένες γυναίκες που έχουν ταλέντο, που ήταν έτοιμες να αφιερωθούν στην κοινωνία», λέει η Sahra. «Ήταν έτοιμες να χτίσουν τη χώρα, αλλά τώρα πρέπει να κάτσουν σπίτι τους και σχεδόν να μην κάνουν τίποτα».

Παρόλο που η ταινία δεν έχει κυκλοφορήσει ακόμα, η Sahra πιστεύει ότι η κατάσταση στο Αφγανιστάν έχει ήδη επιδεινωθεί σε σημείο που θα ήταν αδύνατο να γίνει αν ξεκινούσε μόλις τώρα. «Εκείνη την εποχή, οι γυναίκες μπορούσαν ακόμα να βγουν έξω και να διαδηλώσουν», λέει. «Στις μέρες μας δεν επιτρέπεται ούτε να τραγουδούν οι γυναίκες… η κατάσταση δυσκολεύει».

Τα πλάνα από πρώτο χέρι δείχνουν τις γυναίκες σε διαδηλώσεις – κρατούσαν τις κάμερες σφιχτά όταν συνελήφθησαν από τους Ταλιμπάν. Και η Sahra λέει ότι το έργο έγινε δυσκολότερο με την πάροδο του χρόνου, καθώς περισσότερα από τα δικαιώματά τους αφαιρέθηκαν. «Μας είχε τιμήσει πραγματικά που αυτές οι γυναίκες μας εμπιστεύτηκαν τις ιστορίες τους», λέει. «Και ήταν πολύ σημαντικό για εμάς να βάλουμε την ασφάλειά τους στις προτεραιότητές μας. Όταν όμως βγήκαν στο δρόμο ζητώντας τα δικαιώματά τους, δεν ήταν για το ντοκιμαντέρ. Ήταν για τις ίδιες, για τη δική τους ζωή, για τη δική τους ελευθερία».

Η Malala λέει ότι, για τις γυναίκες στο Αφγανιστάν, «η ανυπακοή είναι εξαιρετικά προκλητική». «Παρά τις προκλήσεις, βγαίνουν στους δρόμους και ρισκάρουν τη ζωή τους για να ελπίζουν σε έναν καλύτερο κόσμο για την εαυτή τους».

Και οι τρεις γυναίκες που εμφανίζονται στην ταινία δεν ζουν πλέον στο Αφγανιστάν και η Sahra και η Malala ελπίζουν ότι η ταινία θα ευαισθητοποιήσει για το τι αντέχουν οι γυναίκες που παραμένουν. «Κάνουν ό,τι μπορούν για να αγωνιστούν για τα δικαιώματά τους, να υψώσουν τις φωνές τους», λέει η Malala. «Βάζουν τις ζωές τους σε τόσο μεγάλο κίνδυνο. Είναι η ώρα μας να είμαστε οι αδερφές τους και να είμαστε υποστηρίκτριές τους».

Η Malala ελπίζει επίσης ότι το ντοκιμαντέρ θα προκαλέσει μεγαλύτερη διεθνή πίεση στους Ταλιμπάν για την αποκατάσταση των δικαιωμάτων των γυναικών. «Σοκαρίστηκα εντελώς όταν είδα την πραγματικότητα των Ταλιμπάν να κυριαρχεί», λέει. «Πρέπει πραγματικά να αναρωτηθούμε τι είδους συστήματα έχουμε θέσει σε εφαρμογή για να εγγυηθούμε την προστασία των γυναικών στο Αφγανιστάν, αλλά και αλλού».

Και όσο το Bread & Roses πραγματεύεται ιστορίες απώλειας και καταπίεσης, η ταινία είναι επίσης για την ανθεκτικότητα και την ελπίδα. «Έχουμε τόσα πολλά να μάθουμε από τη γενναιότητα και το θάρρος αυτών των Αφγανών γυναικών», λέει η Malala. «Αφού δεν φοβούνται, αφού δεν χάνουν αυτό το κουράγιο να αντισταθούν στους Ταλιμπάν, θα πρέπει να μάθουμε από αυτές και να είμαστε αλληλέγγυες μαζί τους».

Ο ίδιος ο τίτλος του ντοκιμαντέρ είναι εμπνευσμένος από ένα αφγανικό ρητό. «Το ψωμί είναι σύμβολο ελευθερίας, απόκτησης μισθού και υποστήριξης της οικογένειας», λέει η Sahra. «Έχουμε ένα ρητό στη γλώσσα μου ότι αυτός που σου έδωσε ψωμί είναι αυτός που σε διατάζει. Αν βρεις λοιπόν το ψωμί σου, αυτό σημαίνει ότι είσαι το αφεντικό σου».

Αυτό ακριβώς ελπίζει να δει για τις γυναίκες του Αφγανιστάν και, με βάση αυτά που έχει δει, πιστεύει ότι θα πετύχουν στο τέλος. «Οι γυναίκες στο Αφγανιστάν, αλλάζουν συνέχεια τακτική», λέει. «Συνεχίζουν να αναζητούν έναν νέο τρόπο για να συνεχίσουν να αντιστέκονται».

Πηγή: BBC