Γράφει η Τριανταφυλλιά Παλαιοχωρινού
H αγάπη για την ανάγνωση και την αναγνωστική διαδικασία ευρύτερα αποτελεί έναν από τους επιδιωκόμενους στόχους σε κάθε βαθμίδα της εκπαίδευσης. Η φιλαναγνωσία, στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, επιδιώκει τη δημιουργία μαθητών- αναγνωστών, που επιζητούν τη συντροφιά του βιβλίου πέρα από τη σχολική αίθουσα και έτσι η ανάγνωση βιβλίων γίνεται τρόπος ζωής.
Σύμφωνα με τον Poslaniek, το πιο καθοριστικό βήμα προς τη φιλαναγνωσία είναι η συνάντηση του παιδιού ή εφήβου με ένα βιβλίο που νιώθει ότι τον εκφράζει. Η κατάλληλη επιλογή, επομένως, του βιβλίου που θα προταθεί από τον εκπαιδευτικό στους μαθητές έχει βαρύνουσα σημασία για την ανάπτυξη μιας φιλικής σχέσης με τη λογοτεχνία. Τα κριτήρια, που θα θέσει στην επιλογή βιβλίων ο καθηγητής ή ο δάσκαλος, πρέπει να σχετίζονται με τα ενδιαφέροντα και τις αναζητήσεις των παιδιών. Συνεπώς, ο εκπαιδευτικός οφείλει να λειτουργεί ως ευφάνταστος και ευέλικτος κρίκος στην αλυσίδα της εκπαιδευτικής πράξης, που θα ενώσει το μαθητή με το βιβλίο.
Γιατί, όμως, είναι τόσο σημαντική η δημιουργία θετικών συναισθημάτων των παιδιών για τα βιβλία; Η φιλαναγνωσία βοηθά στην ανάπτυξη της κριτικής και δημιουργικής σκέψης, στη δραστηριοποίηση της φαντασίας και της εφευρετικότητας, στον εμπλουτισμό της αισθητικής καλλιέργειας, στη μύηση στον μαγευτικό κόσμο της τέχνης και του πολιτισμού, στην επίγνωση των συναισθημάτων, στην ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης, στην καλλιέργεια της γλωσσικής έκφρασης και εντέλει στην ολόπλευρη συγκρότηση της προσωπικότητας του μαθητή.
Επιπρόσθετα, ευαισθητοποιούνται οι μαθητές και οι μαθήτριες για το ποιοτικό βιβλίο, αποκτούν ικανότητα εμβάθυνσης στα κείμενα, δεξιότητα προσεκτικής ακρόασης και αναπτύσσουν τη συνεργατική και επικοινωνιακή ικανότητα εντός του πλαισίου ομάδων ανάγνωσης στην περίπτωση μιας σχολικής λέσχης ανάγνωσης ή ενός ομίλου φιλαναγνωσίας. Συμβάλλει, επίσης, η φιλαναγνωσία στη δημιουργία κουλτούρας δανεισμού και επιλογής βιβλίων.
Όταν η ανάγνωση εισέλθει στη ζωή των μαθητών ως εκούσια δραστηριότητα, λειτουργεί ως τρόπος χαλάρωσης από το πιεστικό σχολικό πρόγραμμα. Ταυτόχρονα, λειτουργεί ως μέσο διαφυγής, ονειροπόλησης, έκφρασης συναισθημάτων και ιδεών, ταύτισης με τον ήρωα, ενσυναίσθησης, επικοινωνίας, επίλυσης προβλημάτων και αντιμετώπισης της πραγματικότητας. Τα παιδιά-φιλαναγνώστες προσλαμβάνουν τις αξίες και τα ιδανικά που εκλαμβάνουν από τα βιβλία και επιζητούν τη λογοτεχνία ως απαραίτητη έκφανση της ζωής.
Πώς όμως μπορεί να αναπτυχθεί η φιλαναγνωσία στην εκπαίδευση; Ο πιο διαδεδομένος και εφικτός τρόπος είναι μέσα από το μάθημα της γλώσσας και της λογοτεχνίας. Ο εκπαιδευτικός μπορεί να προτείνει την ανάγνωση ολόκληρου λογοτεχνικού έργου και να αφιερώσει κάποιες διδακτικές ώρες για την ανάλυσή του βάσει των νέων αναλυτικών προγραμμάτων (Υ.Α. αρ. 33127/Δ2/24-3-2023).
Στο πλαίσιο των βασικών αρχών και σκοπών του προγράμματος σπουδών για τη Νεοελληνική Γλώσσα στο Λύκειο εισάγεται η πραγμάτευση εκτεταμένων κειμένων. Η χρήση μεγάλων κειμένων και η καθοδηγούμενη μελέτη τους στη γλωσσική διδασκαλία προσφέρουν αυθεντικά πρότυπα γραφής, τριβή με τον κόσμο του βιβλίου και αναγνωστική απόλαυση. Η ανάγνωση ενός ολόκληρου, παραδείγματος χάριν, μυθιστορήματος και η ανάλυσή του συνιστά μια αναγνωστική εμπειρία για το μαθητή και του δίνει τη δυνατότητα να εισχωρήσει στην ουσία της λογοτεχνίας. Έτσι, με την ανάγνωση ενός ολόκληρου έργου, σε αντιδιαστολή με την αποσπασματικότητα των κειμένων των ανθολογίων, οι μαθητές απολαμβάνουν το σύνολο ενός έργου, κατανοούν με πληρότητα τα διαδραματιζόμενα, τους χαρακτήρες και τη μορφή του έργου, συμπάσχουν με τους ήρωες και οδηγούνται τέλος στην κάθαρση. Ταυτόχρονα, η ανάγνωση ολόκληρου του έργου προκαλεί τον ενθουσιασμό και την αγωνία των παιδιών για τη συνέχειά του.
Η φιλαναγνωσία μπορεί να αναπτυχθεί επίσης και με τη συγκρότηση ομίλων φιλαναγνωσίας (Υ.Α102939/ΓΔ4/2022–ΦΕΚ4509/Β/25-8-2022) ή πολιτιστικού προγράμματος (λέσχη ανάγνωσης) μετά το πέρας του σχολικού ωραρίου (εγκύκλιος αρ.πρωτ. Φ11/122917/Δ7/30-10-2023). Οι σχολικές ομάδες, που εκούσια δημιουργούνται, συναντιούνται σε τακτά χρονικά διαστήματα, συζητούν και αναλύουν το βιβλίο που έχουν καθορίσει να διαβάσουν. Στην περίπτωση του ομίλου ή της λέσχης ανάγνωσης, ο εκπαιδευτικός-συντονιστής λειτουργεί ως διαμεσολαβητής και συναναγνώστης. Μεταδίδει ενθουσιασμό για το διάβασμα, βοηθά τα παιδιά να εξοικειωθούν με το κείμενο και προσφέρει αναγνωστική εμψύχωση που δίνει στο εξεταζόμενο έργο ζωή, ψυχή και κινητοποιεί την κρίση, τη σκέψη και το συναίσθημά τους.
Εκτός από τα παραπάνω, η φιλαναγνωσία μπορεί να προωθηθεί και από τον υπεύθυνο εκπαιδευτικό στις σχολικές βιβλιοθήκες. Κάθε μήνα μπορεί να προτείνει βιβλία της βιβλιοθήκης στους μαθητές, αναρτώντας τους τίτλους τους στον πίνακα ανακοινώσεων ή με αφιερώματα στην ιστοσελίδα ή τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης της σχολικής μονάδας. Επιπρόσθετα, μπορεί να αναθέτει στους μαθητές να διαβάσουν βιβλία, να γράψουν μια παρουσίαση/κριτική και να τη δημοσιοποιήσουν στην εφημερίδα ή ιστοσελίδα του σχολείου. Να οργανώνει δημιουργικά εργαστήρια, όπως να διαβάσουν οι μαθητές ένα λογοτεχνικό βιβλίο και να κατασκευάσουν ένα σελιδοδείκτη ή μια αφίσα σχετικά με αυτό.
Από την ανάπτυξη της φιλαναγνωσίας στο σχολικό επίπεδο μπορούν να προκύψουν οι παρακάτω δραστηριότητες:
1. Γνωριμία με τους δημιουργούς των βιβλίων,
2. συνάντηση με συγγραφείς, κριτικούς βιβλίων, είτε δια ζώσης είτε διαδικτυακά,
3. παραγωγή ψηφιακών ηχογραφημένων κειμένων,
4. οργάνωση βιβλιοπαρουσιάσεων,
5. επισκέψεις σε βιβλιοθήκες, μουσεία και χώρους όπου διαδραματίζονται οι ιστορίες των έργων,
6. ασκήσεις δημιουργικής γραφής, όπως συνέχιση ή διαφορετικό τέλος στην ιστορία ή παραγωγή λόγου π.χ. ένα γράμμα το οποίο θα έστελναν σε έναν ήρωα του έργου.
Συμπερασματικά, αξίζει να επισημανθεί η ανάγκη για καλλιέργεια και προώθηση της φιλαναγνωσίας στη σχολική πραγματικότητα. Αυτό βέβαια απαιτεί τη συνεχόμενη και συνδυασμένη καθοδηγητική παρέμβαση όλων των φορέων που εμπλέκονται στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών, με στόχο η ανάγνωση να γίνει απαραίτητη για όσους επιδιώκουν να ξεπεράσουν το συνηθισμένο. Ας ακολουθήσουμε την πρακτική αυτή στην εκπαίδευση αναπτύσσοντας δεξιότητες και στρατηγικές ανάγνωσης, για να υπερβούμε τη στερεοτυπική διδασκαλία της λογοτεχνίας και να βαδίσουμε στα μονοπάτια της φιλαναγνωσίας.
*Βιβλιογραφία
- Αποστολίδου Βενετία, Κριτήρια επιλογής λογοτεχνικών βιβλίων για σχολική χρήση, Αθήνα, ΟΕΔΒ και ΕΚΕΒI, 1999.
- Αποστολίδου Β., Χοντολίδου Ε. και Καπλάνη Β.(επιμέλεια), Ομάδα έρευνας για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας. Διαβάζοντας λογοτεχνία στο σχολείο.Μια νέα πρόταση διδασκαλίας, Αθήνα, Τυπωθήτω, 2000.
- Poslaniek Christian, Να δώσουμε στα παιδιά την όρεξη για διάβασμα, (εμψυχώσεις για να ανακαλύψουν τα παιδιά την απόλαυση του διαβάσματος), Εκδόσεις Καστανιώτη, 1991.
- Ροντάρι Τζάνι, Γραμματική της φαντασίας. Εισαγωγή στην τέχνη να επινοείς ιστορίες, μεταίχμιο, 2003.
- Yates Irene, Παιδιά αναγνώστες, Αθήνα, Πατάκης, 2001.
*Η Τριανταφυλλιά Παλαιοχωρινού είναι Φιλόλογος – Συντονίστρια σχολικής Λέσχης Ανάγνωσης
