Η ευκολία της σύγχρονης ζωής είναι εκπληκτική. Μέσα από ένα κινητό μπορούμε να καλέσουμε ένα ταξί, να παραγγείλουμε φαγητό, να συνομιλήσουμε σε μια εφαρμογή γνωριμιών. Για τους ανθρώπους ακόμα και του πρόσφατου παρελθόντος, αυτή η τεχνολογία θα ήταν αποκύημα φαντασίας.

Το γεγονός ότι πολιτισμικά αναζητούμε και εξυμνούμε τέτοιες ευκολίες είναι κατανοητό. Αφαιρούν μεγάλο μέρος της ανίας από τη ζωή μας, διευκολύνουν τη διασκέδαση, και μας εξοικονομούν χρόνο και ενέργεια. Τούτου λεχθέντος, οι περισσότεροι άνθρωποι είναι σε θέση να διαισθανθούν ότι η ευκολία έχει μια σκοτεινή πλευρά.

Είναι σημαντικό όμως να κατανοήσουμε γιατί η ευκολία είναι τόσο σαγηνευτική εξ αρχής. Συχνά, αντιστεκόμαστε στο να κάνουμε ακριβώς τα πράγματα που πρέπει να κάνουμε για να σημειώσουμε πρόοδο- είτε πρόκειται για τους φόρους μας, είτε για την έκθεση που πρέπει να γίνει την επόμενη εβδομάδα, είτε για μια προπόνηση. Πίσω από κάθε καλοπροαίρετο σχέδιο κρύβεται αυτή η φοβερή αίσθηση αδράνειας. Γιατί αυτή η αντίσταση – και η αντίστοιχη όρεξή μας για ευκολία – είναι τόσο αναπόσπαστο μέρος της σύνθεσής μας;

Εδώ μπορούν να βοηθήσουν οι γνώσεις της εξελικτικής ψυχολογίας (ιδίως η ιδέα της «εξελικτικής αναντιστοιχίας»). Η εξελικτική αναντιστοιχία είναι η αντίληψη ότι έχουμε εξελιχθεί για έναν τρόπο ζωής κυνηγού-συλλέκτη και ότι ενώ οι συνθήκες έχουν αλλάξει δραστικά, ο εγκέφαλος και το σώμα μας όχι. Λέει ότι τα ένστικτά μας είναι συχνά τρομερά ασύμβατα με το περιβάλλον μας. Εξετάζοντας το πρόβλημα μέσα από αυτό το πρίσμα, ένας βαθμός έμφυτου λήθαργου και η επιθυμία για συντομεύσεις, βγάζει πολύ νόημα. Για τους κυνηγούς-τροφοσυλλέκτες, η τροφή, και συνεπώς η ενέργεια ήταν το ζητούμενο. Οι πρώτοι άνθρωποι ήταν επίσης ευάλωτοι σε πράγματα όπως οι δύσκολες καιρικές συνθήκες και τα αρπακτικά. Η επιβίωση σήμαινε να μην χρησιμοποιούμε την ενέργειά μας κατάφωρα ή ανεύθυνα.

Η αντίσταση ήταν ένα απαραίτητο αντίβαρο στις έντονες καταιγίδες δραστηριότητας που διανθίζονταν στη ζωή των κυνηγών-τροφοσυλλεκτών: αναζήτηση τροφής υπό καταρρακτώδη βροχή ή τρέξιμο για να ξεφύγουμε από ένα επικίνδυνο ζώο. Είναι ο λόγος που ακόμα αναρωτιόμαστε: «Πρέπει πραγματικά να το κάνω αυτό; Δεν θα έπρεπε να εξοικονομήσω λίγη ενέργεια;». Οι άνθρωποι που είχαν την τάση να παραμένουν προστατευμένοι κατά τη διάρκεια μιας χιονοθύελλας, όταν η προοπτική απόκτησης τροφής ήταν χαμηλή, είχαν περισσότερες πιθανότητες να ζήσουν και να μεταβιβάσουν τα γονίδιά τους στην επόμενη γενιά. Και αφού αυτοί οι τύποι είναι οι πρόγονοί μας, κληρονομήσαμε αυτή τη διάθεση.

Από τότε, βέβαια, η καινοτομία έχει αλλάξει ριζικά τα πράγματα. Έχουμε προσαρμόσει την τεχνολογία και το περιβάλλον μας τουλάχιστον εν μέρει για να εξυπηρετήσουμε το φυσικό μας ένστικτο για εξοικονόμηση ενέργειας. Το ερώτημα είναι: τι έχουμε να χάσουμε ακολουθώντας την τάση μας να δίνουμε προτεραιότητα στην άνεση και την ευκολία; Λίγοι άνθρωποι θα διαφωνούσαν με το γεγονός ότι, ας πούμε, τα πλυντήρια ρούχων, τα τρένα και τα τηλέφωνα μάς έχουν απελευθερώσει και ζούμε καλύτερες και πιο δημιουργικές ζωές. Είναι αναμφισβήτητο ότι οι προηγμένες τεχνολογίες έχουν αναμφίβολα και αυτές τις απολαύσεις και τις ευκαιρίες τους. Αλλά υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι η σύγχρονη υπερ-ευκολία μπορεί επίσης να κάνει τη ζωή μας πιο δύσκολη.

Πάρτε, για παράδειγμα, την αύξηση της κατάθλιψης και του άγχους που κάποιοι έχουν συνδέσει με τα smartphones και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ομοίως, την έκρηξη των μεταβολικών προβλημάτων κατά τις τελευταίες δεκαετίες που μπορούν να αποδοθούν άμεσα στην καθιστική ζωή και την εξάρτηση από βολικά, πυκνά σε θερμίδες αλλά φτωχά σε θρεπτικά συστατικά τρόφιμα.

Τα επίπεδα μοναξιάς έχουν γίνει αρκετά προβληματικά ώστε το Ηνωμένο Βασίλειο έχει έναν «υπουργό για τη μοναξιά» από το 2018. Η μοναξιά αυτή, θα μπορούσε να υποστηριχθεί, απλώς δεν θα ήταν δυνατή χωρίς τις τεχνολογίες, από τις επικοινωνίες έως την οικιακή ψυχαγωγία, που επιτρέπουν στους ανθρώπους να ζουν εξ αρχής τόσο χωριστά.

Οι συνέπειες της βολικής οδού

Αξίζει να σημειωθεί όμως ότι η υπερβολική στήριξη σε έναν μηχανισμό αντιμετώπισης μπορεί να ενισχύσει το πρόβλημα που προοριζόταν να ανακουφίσει. Η αίσθηση ασφάλειας που αποκτούν οι άνθρωποι μένοντας σπίτι μπορεί να κάνει πιο αγχωτικό το να βγουν από το σπίτι αργότερα. Η ανακούφιση από την αποφυγή μιας δυσάρεστης συζήτησης με το σύζυγό σας κάνει τη συζήτηση αυτή ακόμη πιο δύσκολη στη συνέχεια. Χρησιμοποιώντας μια εφαρμογή γνωριμιών για να αποφύγετε την αμηχανία του φλερτ, το μόνο που καταφέρνετε είναι να αποδυναμώνετε τις κοινωνικές σας δεξιότητες με την πάροδο του χρόνου.

Η συνεχής επιλογή της βολικής οδού μειώνει την ικανότητά σας να αντιμετωπίζετε τις αναπόφευκτες δυσκολίες. Και, από εξελικτική άποψη, κάποιο μέτρο δυσφορίας είναι εξίσου ζωτικής σημασίας για την επιβίωσή μας με την ανάπαυση και τη χαλάρωση. Οι πρόγονοί μας δεν επιβίωσαν μόνο με την τεμπελιά τους, αλλά μέσω ενός συνδυασμού του να παίζουμε με ασφάλεια και να παίρνουμε συνετούς κινδύνους: για παράδειγμα, να πιέζουμε τον πόνο και την προσπάθεια να εγκαταλείψουμε ένα οικείο σπίτι, προκειμένου να αποκομίσουμε τα οφέλη ενός τόπου πιο κοντά στις πηγές τροφής και καλύτερα προστατευμένου από τα στοιχεία της φύσης.

Η σύγχρονη υπερ-ευκολία είναι ένα είδος συμφωνίας με τον διάβολο. Είναι σαγηνευτική επειδή απευθύνεται στα ένστικτά μας, αλλά μας εξαντλεί κρυφά. Η ανθρώπινη ευημερία και ευτυχία δεν αφορά μόνο τη διαβίωση, αλλά εξαρτάται επίσης από την ανάπτυξη, τη δυναμική επίλυση προβλημάτων και την αλληλεγγύη μέσα από τις δυσκολίες. Μεγάλο μέρος της δουλειάς των ψυχολόγων σήμερα δεν επικεντρώνεται σε βαθιές ψυχολογικές συγκρούσεις ή στον αντίκτυπο του τραύματος, αλλά στην προσέγγιση των βασικών καθηκόντων της ζωής, όπως το να κάνεις φίλους, να διαχειρίζεσαι το εργασιακό άγχος ή να πηγαίνεις σε νέα μέρη. Αυτό που μου λένε επανειλημμένα είναι ότι η δυσφορία αυτών των καθηκόντων μοιάζει συντριπτική, με αποτέλεσμα ο κόσμος τους να συρρικνώνεται.

Ιδανικά, οι σημερινές ευκολίες θα έπρεπε να χρησιμεύουν ως τα συστήματα υποστήριξης που μας βοηθούν να προχωρήσουμε προς αξιόλογους στόχους, είτε πρόκειται για άσκηση για καλύτερη υγεία, είτε για την οικοδόμηση μιας καριέρας, είτε για την ανατροφή μιας οικογένειας, είτε για τη δημιουργία ενός έργου τέχνης, είτε για τη διδασκαλία και την καθοδήγηση άλλων. Η επίτευξη αυτών των στόχων συνεπάγεται πάντα κάποιου είδους ταλαιπωρία, αλλά είναι η ίδια αυτή η δυσκολία που διαμορφώνει και αναπτύσσει τον χαρακτήρα μας.

Στον τεχνολογικό κόσμο που έχουμε διαμορφώσει, πρέπει μερικές φορές να καταβάλλουμε συνειδητή προσπάθεια να ενεργούμε αντίθετα με τα ένστικτά μας. Ως κουλτούρα, πρέπει να θυμόμαστε -και να υπενθυμίζουμε στους νέους μας- ότι, ενώ η ευκολία είναι ωραία αίσθηση τη δεδομένη στιγμή, η ικανότητά μας να προσαρμοζόμαστε και να ξεπερνάμε τις προκλήσεις είναι επίσης μέρος της εξελικτικής μας κληρονομιάς και κεντρικό στοιχείο της περιπέτειας της ζωής.

Πηγή: Guardian / pride.gr