Όπως λέει ο μύθος, το axolotl είναι ο θεός των Αζτέκων της φωτιάς και του κεραυνού, Xolotl, ο οποίος μεταμφιέστηκε σε σαλαμάνδρα για να αποφύγει τη θυσία. Αλλά αυτά τα μεξικανικά αμφίβια είναι αρκετά εντυπωσιακά από μόνα τους, με την ικανότητα να αναγεννούν τα χαμένα άκρα και να παραμένουν «νέα» σε όλη τους τη ζωή.

Σε αντίθεση με άλλες σαλαμάνδρες που υφίστανται μεταμόρφωση, τα αξολότλ δεν ξεπερνούν ποτέ το προνυμφικό, νεανικό τους στάδιο, ένα φαινόμενο που ονομάζεται νεοτενία. Τα νεανικά τους χαρακτηριστικά περιλαμβάνουν φτερωτά βράγχια που φυτρώνουν από το κεφάλι τους σαν χαίτη, πόδια με πλέγμα, ένα ραχιαίο πτερύγιο που διατρέχει το μήκος του σώματός τους και μια ουρά. Αν και διατηρούν τα βράγχιά τους, τα ενήλικα αξολότλ έχουν επίσης λειτουργικούς πνεύμονες και μπορούν να αναπνέουν μέσω του δέρματός τους. Και σαν να μην τα έκανε αρκετά χαριτωμένα το να είναι για πάντα μωρά, τα στόματά τους είναι αναποδογυρισμένα σε ένα μόνιμο χαμόγελο της Μόνα Λίζα.

Αυτά τα γλυκά χαμόγελα μπορούν γρήγορα να μετατραπούν σε ηλεκτρική σκούπα όταν είναι ώρα για φαγητό. Τα αξολότλ πιπιλίζουν τη λεία τους, η οποία περιλαμβάνει καρκινοειδή, μαλάκια, αυγά εντόμων και μικρά ψάρια.

Τα αξολότλ έχουν γοητεύσει από καιρό το κοινό, ακόμη περισσότερο όταν μεταφέρθηκαν για πρώτη φορά από το Μεξικό στο Παρίσι το 1864. Οι Ευρωπαίοι σε όλη την ήπειρο άρχισαν να εκτρέφουν τις σαλαμάνδρες, την αρχή ενός ισχυρού εμπορίου κατοικίδιων ζώων, τα οποία αναπαράγονται εύκολα σε αιχμαλωσία.

Παρά τον πανταχού παρών αιχμάλωτο πληθυσμό τους, τα άγρια ​​αξολότλ βρίσκονται σε κρίσιμο κίνδυνο. Τα αμφίβια κάποτε κατοικούσαν στις λίμνες μεγάλου υψομέτρου γύρω από την Πόλη του Μεξικού, αλλά η υποβάθμιση των οικοτόπων τους έχει περιορίσει μόνο σε μερικά κανάλια της ενδοχώρας της περιοχής.

Τα τελευταία 150 χρόνια, υπάρχουν μοναχές σε μοναστήρια στο Μεξικό που ανατρέφουν και προστατεύουν τις σπάνιες σαλαμάνδρες. Τα αμφίβια είναι ένα κρίσιμο συστατικό σε ένα μυστηριώδες φάρμακο που παρασκευάζει το μοναστήρι, το οποίο πιστεύεται ότι θεραπεύει τον βήχα, το άσθμα και την αναιμία, έτσι οι γυναίκες εκτρέφουν τα ζώα για να διατηρήσουν την παράδοσή τους ζωντανή.

Κι ενώ οι άνθρωποι εντυπωσιάζονται από τη μορφή αυτού του αμφιβίου που είναι υπό εξαφάνιση, ενώ άλλοι τα εκμεταλλεύονται και τα αναπαράγουν ή τα μελετούν για τη δημιουργία φαρμάκων, ένας συγγραφέας, κατάφερε να γίνει αξολότλ και να να χρησιμοποιήσει τις σωστές λέξεις για να τα δούμε από κοντά για πρώτη φορά στη ζωή μας.

«Είδα ένα ροζ κορμάκι, σχεδόν διάφανο (μου θύμισε τα κινέζικα αγαλματάκια από γλαυκό κρύσταλλο), όμοιο με μικρή σαύρα κάπου δεκαπέντε εκατοστά, με μια ουρά ψαριού στην άκρη, λεπτεπίλεπτη – είναι το πιο ευαίσθητο σημείο του σώματός μας. Στο πλάι, ένα διάφανο πτερύγιο ενωνόταν με την ουρά, όμως εκείνο που μου έκανε υπερβολική εντύπωση ήταν τα ποδαράκια, λεπτοκαμωμένα και ντελικάτα, που κατέληγαν σε μικροσκοπικά δάχτυλα και ανθρώπινα νύχια σε μικρογραφία. Και τότε ανακάλυψα τα μάτια τους, το πρόσωπό τους. Ένα πρόσωπο ανέκφραστο, με μοναδικό του γνώρισμα τα μάτια, δύο τρύπες σαν κεφάλια καρφίτσας, ολόχρυσα και διαφανή, χωρίς ίχνος ζωής, που όμως κοιτούσαν και άφηναν τα μάτια μου να τα διαπεράσει, σαν να περνούσε μέσα από τη χρυσή διαφάνεια και να χάνεται σε ένα εσωτερικό μυστήριο. Ένα αραχνοΰφαντο μαύρο φωτοστέφανο περικύκλωνε το μάτι, και το αποτύπωνε στο ροδαλό δέρμα, στη ροζ πέτρα του ανεπαίσθητα τριγωνικού κεφαλιού με τις στρογγυλεμένες και ακανόνιστες άκρες στο πλάι, δίνοντας του έτσι θα ‘λεγες μια όψη μικρού αγάλματος που το είχε διαβρώσει ο χρόνος…

…Ακριβώς εκείνη η αδράνειά τους είναι που με μάγεψε την πρώτη φορά που είδα τα αξολότλ. Είχα μια αμυδρή αίσθηση ότι καταλαβαίνω τη μυστική τους επιθυμία να καταργήσουν τον χώρο και τον χρόνο με μια ακινησία αδιαφορίας.

…Γι’ αυτό δεν ήταν περίεργο αυτό που συνέβη. Το πρόσωπό μου ήταν κολλημένο στο τζάμι του ενυδρείου , τα μάτια μου πάσχιζαν για μια ακόμα φορά να διεισδύσουν το μυστήριο εκείνων των χρυσών ματιών δίχως ίριδα και βλέφαρα. Έβλεπα από πολύ κοντά το πρόσωπο ενός ακίνητου αξολότλ πίσω από το τζάμι. Χωρίς κανένα μεταβατικό στάδιο, χωρίς έκπληξη, είδα το πρόσωπό μου πίσω από το τζάμι, αντί για το αξολότλ είδα το πρόσωπό μου πίσω από το τζάμι, έξω από το ενυδρείο, από την άλλη μεριά. Τότε το πρόσωπό μου απομακρύνθηκε, και κατάλαβα.»

Αποσπάσματα από τη συλλογή του Julio Cortázar «Αξολοτλ και άλλα διηγήματα», Εκδόσεις Πάπυρος.

Με πληροφορίες από το National Geographic.