Εάν δεν έχετε ρυτίδες στο μέτωπό σας, λέει ο Mohammed Belhaj, τα βιβλία που διαβάζετε δεν σας κάνουν να σκέφτεστε αρκετά. Αυτό είναι ένα από τα πολλά μότο για τη ζωή, του ιδιοκτήτη του μοναδικού εξ ολοκλήρου αγγλικού βιβλιοπωλείου στην πόλη Rabat στο Μαρόκο.

Τις περισσότερες μέρες το φως του ήλιου ρέει στο στενό μαγαζί του Belhaj καθώς ξεσκονίζει στοργικά τις ράχες και ελέγχει σχολαστικά ότι κάθε βιβλίο είναι τοποθετημένο στο σωστό ράφι. Οι ρυτίδες στο μέτωπό του τονίζονται από τις δέσμες φωτός που αντανακλούν τα γυαλιά που σκαρφαλώνουν στη μύτη του.

«Αυτά είναι όλα τα παιδιά μου», είπε ο Belhaj στο Morocco World News, δείχνοντας τα 10.000 βιβλία στο κατάστημά του, κατά τη δική του εκτίμηση. «Με κάνουν να νιώθω όλα τα συναισθήματα μεταξύ χαράς και λύπης. Διαμορφώνουν την προσωπικότητά μου κάθε μέρα».

Η επιχείρηση των βιβλίων

Κρυμμένο μακριά από τους πολυσύχναστους δρόμους της πρωτεύουσας του Μαρόκου, το μοναδικό εξ ολοκλήρου αγγλικό βιβλιοπωλείο είναι ένα κρυμμένο στολίδι. Μπορείτε να αναγνωρίσετε πραγματικά το κατάστημα μόνο από μια διακριτική πινακίδα και το ωράριο λειτουργίας του, γραμμένο χειρόγραφα τόσο στα αραβικά όσο και στα αγγλικά. Είναι δύσκολο να μην εκπλαγείς από τον τεράστιο αριθμό των βιβλίων που πωλούνται, τα οποία είναι προσεκτικά τοποθετημένα σε κατηγορίες όπως η μυθοπλασία, οι γυναικείες σπουδές, τα μέσα ενημέρωσης ή οι ανθρωπιστικές επιστήμες.

Ο Muhammed Belhaj άνοιξε το βιβλιοπωλείο το 1985. Θλιμμένος για τον ξαφνικό θάνατο του πατέρα του, επέστρεψε στο Μαρόκο από το Λονδίνο, όπου ολοκλήρωνε τις σπουδές του.

Ο Belhaj, ο μοναδικός ιδιοκτήτης του βιβλιοπωλείου, κατάγεται από τη Fez. Γεννημένος το 1941, οι σπουδές του τον οδήγησαν στη Rabat στα τέλη της δεκαετίας του 1950. Στην αρχή απρόθυμος να εγκαταλείψει τη γενέτειρά του και τη ζωντανή μεδίνα της πόλης στην οποία μεγάλωσε (περιοχή με στενούς στολισμένους δρόμους) , ο Belhaj είπε ότι οι επιλογές του ήταν κάπως περιορισμένες όταν επέλεγε πού θα συνεχίσει την εκπαίδευσή του. Εκείνη την εποχή, το μόνο σύγχρονο πανεπιστήμιο του Μαρόκου ήταν εκεί στη Rabat, όπου και σπούδασε πολιτικές επιστήμες τελικά.

Το ενδιαφέρον του για την πολιτική αναπτύχθηκε την ιστορική στιγμή που ο βασιλιάς Μωάμεθ Ε’ του Μαρόκου αναγκάστηκε να εξοριστεί από τις γαλλικές αποικιακές αρχές. «Εκείνη την εποχή όλοι μιλούσαν για την ανεξαρτησία και την αποικιοκρατία. Έτυχε να βρίσκομαι στην πόλη τη στιγμή που εξορίστηκε ο βασιλιάς Μωάμεθ Ε’. Αυτό με ενέπνευσε να μάθω περισσότερα για την κοινωνία και τον τρόπο λειτουργίας της», εξήγησε ο Belhaj στο Morocco World News.

Για τους ίδιους λόγους και για να έχει μεγαλύτερη πρόσβαση στη γνώση, άρχισε να μαθαίνει αγγλικά, ένα ασυνήθιστο εγχείρημα για την πλειοψηφία των Μαροκινών εκείνη την εποχή. «Συνειδητοποίησα ότι τα γαλλικά δεν είναι διεθνής γλώσσα», είπε ο Belhaj. «Τα αγγλικά δεν είναι από μόνα τους σημαντικά. Επίσης δεν είναι καλύτερη από καμία άλλη γλώσσα. Είναι απλώς μια αναφορά για την ανθρώπινη γνώση. Είναι μια δεξαμενή γνώσεων», πρόσθεσε.

Άρχισε να παρακολουθεί μαθήματα αγγλικών στο British Council. Αυτό τον οδήγησε τελικά στο Λονδίνο, όπου πέρασε δύο χρόνια μελετώντας τη γλώσσα. Ταξίδεψε επίσης εκτενώς σε όλη την Ευρώπη αυτή την περίοδο, ένα μέρος της ζωής του που θεωρεί ότι είναι ιδιαίτερα διαμορφωτικό.

Καθ’ όλη τη διάρκεια της εφηβείας του και μέχρι την ενηλικίωση, ο Belhaj θυμάται ότι αγωνιζόταν συνεχώς να βρει αγγλικά βιβλία για ανάγνωση και δεν ήθελε κανείς άλλος να στερηθεί τα αγγλικά στο Μαρόκο.

Την ίδια χρονιά που άνοιξε το βιβλιοπωλείο, ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ έγινε ο ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης, τα κόμικς Calvin and Hobbes είχαν μόλις κάνει το ντεμπούτο τους και η Nintendo κυκλοφόρησε τις κονσόλες της. Από τότε, το πλήθος των βιβλίων του Belhaj έχει δεκαπλασιαστεί, τα μαλλιά του έχουν ασπρίσει και η λέξη που θα χρησιμοποιούσε για να περιγράψει την πόλη του δεν θα ήταν πλέον «κοιμισμένη». Ένα από τα μόνα πράγματα που δεν έχει αλλάξει είναι ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί το κατάστημά του.

Όπως πολλοί από τη γενιά του, που γεννήθηκαν κατά την κορύφωση του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Belhaj αρνείται πεισματικά να ακολουθήσει την εποχή του και να γίνει ψηφιακός – όλα στο κατάστημά του γίνονται με το χέρι. Παρόλο που αναγνωρίζει ορισμένα από τα θετικά της ψηφιοποίησης, ο Belhaj παρέμεινε ένθερμος πιστός της δύναμης του ανθρώπινου μυαλού.

Αφιερώστε αρκετό χρόνο ξεφυλλίζοντας τα βιβλία του και θα προσγειωθείτε σε τουλάχιστον τρεις σελίδες που έχουν το λογότυπο του καταστήματος, ζωγραφισμένο με το χέρι. Περιπλανηθείτε στους διαδρόμους αρκετά και θα ακούσετε το θρόισμα της χειρόγραφης λίστας αποθεμάτων του.

«Το μυαλό μου είναι ο υπολογιστής μου και το χέρι μου το ποντίκι μου», είπε ο Belhaj.

Κάθε μέρα, λέει ο Belhaj, μπορεί να κάνει από περίπου μία έως 30 πωλήσεις. Ωστόσο, δύσκολα παρακολουθεί. Έχοντας ήδη μειώσει τις τιμές των περισσότερων βιβλίων του για να τα κάνει πιο προσιτά, εστιάζει στις αλληλεπιδράσεις του με τους πελάτες. «Υπάρχει κάτι πνευματικό στη σχέση του ιδιοκτήτη ενός βιβλιοπωλείου και των ανθρώπων που αγοράζουν τα βιβλία του. Υπάρχει μια τυφλή εμπιστοσύνη μεταξύ των δύο. Με εμπιστεύονται να τους παρέχω τα καλύτερα βιβλία και τους εμπιστεύομαι να με κρατήσουν στην επιχείρηση», είπε ο Belhaj, χτυπώντας απαλά τον τόμο στον οποίο καταγράφει όλες τις πωλήσεις του.

Ο Belhaj παραγγέλνει όλα τα βιβλία του καταστήματος απευθείας από τον εκδότη, η λίστα επιθυμιών του βασίζεται σε συστάσεις και αιτήματα πελατών. «Δεν υπάρχει τίποτα σαν το βλέμμα στα μάτια κάποιου όταν επιτέλους καταφέρνεις να του δώσεις το βιβλίο που ήθελε», είπε ο Belhaj. «Είναι ένα βλέμμα που δεν παλιώνει ποτέ».

Ο ιδιοκτήτης πρόσθεσε ότι το προσωπικό του ενδιαφέρον για την πολιτική, την ανθρωπολογία, τις ισλαμικές σπουδές και τον σουφισμό επικρατεί τελικά όταν επιλέγει τους τύπους βιβλίων που πουλά στο κατάστημα. «Μου αρέσει να πιστεύω ότι επηρεάζω αυτά που διαβάζουν οι άνθρωποι, αλλά προσέχω επίσης τι θέλουν. Είναι ακριβό να παραγγέλνω τα βιβλία, επομένως όλες οι αποφάσεις μου είναι υπολογισμένες», είπε ο Belhaj.

Κατά τη διάρκεια της πρώτης δεκαετίας της επιχείρησής του, ο Belhaj θυμάται ότι οι πελάτες του αποτελούνταν στη συντριπτική τους πλειοψηφία από αλλοδαπούς. Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν νέοι, διψασμένοι για περιπέτειες ταξιδιώτες που γυρνούσαν το Μαρόκο απελπισμένοι να διαβάσουν κάτι στο επόμενο λεωφορείο, τρένο ή αεροπλάνο.

Μέσα από μακροσκελείς συνομιλίες, ο Belhaj έμαθε ότι οι περισσότεροι από αυτούς τους ταξιδιώτες εμπνεύστηκαν να επισκεφθούν το βασίλειο της Βόρειας Αφρικής από τις λέξεις που γράφτηκαν από τους Paul Bowles, ο George Orwell και Tennessee Williams.

Η λογοτεχνία τους, που έχει φέρει λεγεώνες περιπετειωδών νέων στο Μαρόκο είναι μια κατάλληλη απεικόνιση της πίστης του Belhaj στα βιβλία. Η αναπόφευκτη συνάφεια συγγραφέων όπως αυτοί, υποστηρίζει, είναι απόδειξη της διαρκούς επίδρασης της λογοτεχνίας στις αντιλήψεις και τη φαντασία των ανθρώπων. «Τα γραπτά τους άλλαξαν τον τρόπο που έβλεπε ο κόσμος το Μαρόκο», λέει. «Ξαφνικά, δεν ήταν τόσο τρομακτικό ή ξένο μέρος».

Σύμφωνα με τον Belhaj, η επιρροή της γραφής τους υπονομεύτηκε από τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, οι οποίες ανέτρεψαν τη βελτιωμένη εικόνα του Μαρόκου και της Μέσης Ανατολής. Από την κατάρρευση των Δίδυμων Πύργων, ο αριθμός των ξένων που επισκέπτονται το μαγαζί του μειώθηκε σταδιακά. Ευτυχώς για τον Belhaj, οι ξένοι που εμπνέονται από τους Orwell, Bowles και Williams έχουν αντικατασταθεί από νέους πελάτες: ντόπιους Μαροκινούς.

Οι νέοι Μαροκινοί φοιτητές είναι σήμερα οι κύριοι πελάτες του. Ο Belhaj πρόσθεσε αστειευόμενος: «Νομίζω ότι αυτό εξηγεί γιατί τα αγγλικά μου έχουν σκουριάσει», δεδομένου ότι πλέον περνά τον περισσότερο χρόνο του μιλώντας σε ανθρώπους στα Μαροκινά Αραβικά σε αντίθεση με τα Αγγλικά.

Στο Μαρόκο υπάρχει τώρα μια αργή αλλά σταθερή αύξηση του ενδιαφέροντος για τα αγγλικά βιβλία, εξήγησε ο Belhaj, ειδικά μεταξύ των μαροκινών νέων.

Το ενδιαφέρον για τα αγγλικά

Οι Μαροκινοί μπαίνουν τακτικά στο κατάστημα του Belhaj για να διαβάσουν δημοφιλείς τίτλους όπως το «The Hobbit» του J. R. R. Tolkien, «The Subtle Art of Not Giving a F*ck» του Mark Manson και το «Into the Wild» του Jon Krakauer.

«Ο κόσμος γίνεται μικρότερος και τα αγγλικά γίνονται πιο δημοφιλή στο Μαρόκο. Είναι ήδη δημοφιλή τα αγγλικά», λέει ο Belhaj. «Μπορώ να το δω στις πωλήσεις μου».

Παρά την ανεξαρτησία του από τη Γαλλία το 1956, το Μαρόκο συνέχισε να χρησιμοποιεί τα γαλλικά ως μία από τις τρεις εθνικά αναγνωρισμένες γλώσσες του – οι άλλες δύο είναι τα αραβικά και τα αμαζίγικα (Βερβερικά). Τα γαλλικά εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται επί του παρόντος ως κύρια γλώσσα τόσο στα δημόσια όσο και στα ιδιωτικά μαροκινά εκπαιδευτικά ιδρύματα.

Σύμφωνα με μια γενική απογραφή πληθυσμού και στέγασης του 2014 από την Ύπατη Αρμοστεία για τον Σχεδιασμό, μόνο το 18,3% των Μαροκινών μπορεί να διαβάζει και να γράφει στα αγγλικά — σε σύγκριση με το 66% που ξέρει να διαβάζει και να γράφει γαλλικά.

Όμως, αυτή η απογραφή είναι παλιά. Τα τελευταία χρόνια, με περισσότερες διεθνείς εταιρείες να επενδύουν στο Μαρόκο, υπήρξε μια ώθηση για την ενσωμάτωση των αγγλικών στο εκπαιδευτικό σύστημα, ακόμα κι αν αυτό φαίνεται απίθανο στο εγγύς μέλλον.

Σύμφωνα με τον Δείκτη Αγγλικής Επάρκειας της Education First, το Μαρόκο κατατάσσεται επί του παρόντος στην 67η θέση από τις 88 χώρες που μελετήθηκαν—που εμπίπτουν στην κατηγορία επάρκειας «Πολύ Χαμηλή».

O Υπουργός Παιδείας, ισχυρίζεται ότι θα χρειαστεί το Μαρόκο τουλάχιστον άλλη μια δεκαετία για να δημιουργήσει μια αρκετά μεγάλη βάση καταρτισμένων καθηγητών αγγλικών προτού μπορέσει να δεσμευτεί να ενσωματώσει τα αγγλικά στο πρόγραμμα σπουδών της χώρας.

Παρά τα όχι και τόσο ενθαρρυντικά στοιχεία, ο Belhaj είναι βέβαιος ότι το ενδιαφέρον για τα αγγλικά θα συνεχίσει να αυξάνεται. «Είμαι στην επιχείρηση πολλά χρόνια τώρα γιατί το ενδιαφέρον για τα Αγγλικά συνεχώς αυξάνεται», λέει ο Belhaj. «Και δεν μπορείς να πολεμήσεις την ανάπτυξη. Υπάρχει ανάγκη για εκμάθηση αγγλικών. Η κυβέρνηση θέλει απεγνωσμένα να διατηρήσει τα γαλλικά ως δεύτερη ξένη γλώσσα, αλλά οι Μαροκινοί ενδιαφέρονται όλο και περισσότερο για τα αγγλικά», λέει ο ιδιοκτήτης.

Με πληροφορίες από Marocco World News.