Όσο μεγαλώνουμε, το σώμα και ο εγκέφαλος φθίνουν, ενώ παράλληλα διακόπτουμε πολλές δραστηριότητες (όπως δουλειά, που αντικαθίσταται από την σύνταξη) και οι ευθύνες μειώνονται (όπως τα παιδιά, που μεγαλώνουν). Οι παράγοντες αυτοί προωθούν πολυεπίπεδα το «γήρας». Αντιμετωπίζουμε την ηλικία και το πέρας αυτής ως καθαρά βιολογικό χαρακτηριστικό, όμως το γήρας αποτελεί σε μεγάλο βαθμό κοινωνική κατασκευή.

Πολλοί πολιτισμοί ανά τους αιώνες, και ιδιαίτερα στο παρελθόν, εξυμνούσαν το γήρας, καθώς αυτό συνοδευόταν από εμπειρία, γνώση, και σωστή κρίση. Ο ηλικιωμένος ήταν ο «αρχηγός» της κοινότητας, και ήταν υπεύθυνος για τις σημαντικές αποφάσεις που θα επηρέαζαν την ζωή όλων, ενώ η λέξη «γηραιός» (και ‘elder’ στα αγγλικά) ταυτίζεται με την «σοφία».

Στην σημερινή εποχή, ακούγοντας λέξεις όπως «παππούς- γιαγιά» ή «γέρος- γριά», μας έρχεται αυτόματα στον νου η εικόνα ενός ηλικιωμένου ατόμου, γεμάτο ρυτίδες, που κινείται αργά με μπαστούνι, ξεχνάει και δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί, μιλάει επίμονα για τις «παλιές καλές μέρες» και ανακαλεί πως «εγώ στα νιάτα μου». Ο ηλικιωμένος αυτός είναι πιθανό να διατηρεί παλιομοδίτικες απόψεις, και να θεωρεί πως δεν «πρέπει» να κάνει κάποια πράγματα στην ηλικία του (για παράδειγμα μια γυναίκα άνω των 70 δεν «πρέπει» να έχει μακριά μαλλιά, γιατί «δεν είναι σωστό»).

Ταυτόχρονα, ο ηλικιωμένος αυτός είναι πολύ πιθανό να δέχεται ιδιαίτερες συμπεριφορές εξαιτίας της ηλικίας του (για παράδειγμα κάποιος που δεν είναι κινητικά ανεξάρτητος δεν δέχεται καμία βοήθεια ώστε να μπορέσει να βγαίνει και να κοινωνικοποιείται). Η συνολική αυτή αντίληψη της τρίτης ηλικίας ως πληθυσμό με μειωμένες ικανότητες, ανάγκες και δυνατότητες, και οι κοινωνικές προσδοκίες που συνοδεύονται με ετούτη την αντίληψη έχουν δημιουργήσει τον όρο ‘ageism’. Ο όρος (που δεν μεταφράζεται μονολεκτικά στα ελληνικά) χρησιμοποιεί την ηλικία (age) και την κατάληξη ‘ism’ (που δίνεται σε λέξεις όπως racism, sexism, και άλλα), θέλοντας να υποδείξει τις στερεοτυπικές σκέψεις, τα αισθήματα προκατάληψης και τις συμπεριφορές διάκρισης που συνοδεύουν την τρίτη ηλικία. Η διάκριση βάση της ηλικίας είναι κάτι που βιώνει ο ηλικιωμένος από τον κοινωνικό του περίγυρο, μα και που «προξενεί» ο ίδιος στον εαυτό του.

Ταυτόχρονα, τον τελευταίο καιρό συναντάμε συχνά (ιδιαίτερα στα media και social media) ένα νέο είδος ηλικιωμένου – αυτό του πολύ μοντέρνου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η Iris Apfel, ‘fashion icon’, μοντέλο και ‘trend- setter’, που πέθανε σε ηλικία 102 ετών, τον περασμένο Μάρτιο. Η Iris αποτέλεσε το γηραιότερο μοντέλο, που έχει προσληφθεί από πρακτορείο. Παρότι η Iris μπορεί να έδινε ελπίδα σε ηλικιωμένους, είχε δεχθεί και έντονη κριτική για την στάση της, η οποία είχε χαρακτηριστεί ως αταίριαστη με την ηλικία και την φάση ζωής της.

Τόσο ο «τυπικός» ηλικιωμένος όσο και ο «μοντέρνος» ηλικιωμένος, και ιδιαίτερα η ύπαρξη και των δύο ταυτόχρονα, δείχνουν πως σε μεγάλο βαθμό το γήρας αποτελεί κοινωνική κατασκευή, γεγονός που αναδεικνύεται και μέσα από την συνολική «ιστορία» της αντίληψης του γήρατος.

Μπορεί ο μέσος ηλικιωμένος στην Ελλάδα να μην μετατραπεί σε ‘fashion icon’ όμως μπορεί επίσης να μην μετατραπεί και σε «γέρο». Η φθορά της ηλικίας είναι αναπόφευκτη όμως μπορεί να παραμείνει σε χαμηλά επίπεδα. Το ίδιο ισχύει και για την κοινωνική αντίληψη της ηλικίας: μπορεί ένας ηλικιωμένος να μην πιστεύει πως είναι πρέπον να κάνει κάποια πράγματα όμως μπορεί και να μην εμποδίζεται από άλλα- με το μέτρο να αποτελεί πάντα την ιδανική καθοδήγηση (ας μην μετατραπούμε σε ‘trend- setters’ με extravagant εμφανίσεις, όμως και ας μην διστάσουμε να φορέσουμε ή να κάνουμε κάτι που μας γεμίζει ουσιαστικά από φόβο μην κατακριθούμε λόγω ηλικίας).

Τυπικά, η τρίτη ηλικία ξεκινά μετά την ηλικία των 65 ετών. Όμως το γήρας δεν χρειάζεται να ξεκινήσει τότε. Μπορούμε να καταπολεμήσουμε με την στάση μας προς τον εαυτό μας, και προς τους άλλους το ‘ageism’ και να δημιουργήσουμε έναν νέο τύπο ηλικιωμένου: με δυνατότητες και δικαιώματα. Το να θεωρείται κάποιος τυπικά ηλικιωμένος, δεν τον εμποδίζει από το να χαίρεται ουσιαστικά την καθημερινότητα και να νοιώθει γεμάτος. Ας μην αντιλαμβανόμαστε πλέον το πέρας της ηλικίας ως «όριο» πέρα από το οποίο υπάρχει μόνο αρνητισμός, και ας δώσουμε νόημα σε κάθε ηλικία και φάση ζωής.

Πηγή: Σύλβα Σαραφίδου, Ψυχολόγο, MSc, AKC, Υποψήφια Διδάκτωρ

Βιβλιογραφία
Beers, M., H., Berkow, R., 2005). Merck Εγχειρίδιο Γηριατρικής, Αθήνα, Ιατρικές Εκδόσεις Πασχαλίδη
Applewhite, A., (2016). This Chair Rocks: A Manifesto Against Ageism, US, Networked Books