Το μέλλον στην ενέργεια, στο πλαίσιο της ενεργειακής δημοκρατίας και ενός νέας γενεάς αναδυόμενου δικαιώματος στην ενέργεια, είναι η ακόμη μεγαλύτερη απελευθέρωση και εμπέδωση της αγοράς ενέργειας με επίκεντρό της τον καταναλωτή και με κυρίαρχα στοιχεία την ενσωμάτωση της κυκλικής οικονομίας, της ψηφιακής διακυβέρνησης και της τεχνητής νοημοσύνης στο θεσμικό πλαίσιο και στην αγορά ενέργειας.
Η απελευθέρωση της αγοράς ενέργειας σημαίνει ότι ο καταναλωτής μπορεί να επιλέξει ελεύθερα τον προμηθευτή για την κάλυψη των αναγκών του σε ηλεκτρικό ρεύμα. Ήδη από το 2007 η αγορά ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα έχει απελευθερωθεί για όλους τους καταναλωτές ως αποτέλεσμα συγκεκριμένων νομοθετικών ρυθμίσεων – Οδηγιών – της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ).
Κατά συνέπεια ο τελικός καταναλωτής δεν είναι υποχρεωμένος, όπως παλαιότερα, να αγοράζει αποκλειστικά το ηλεκτρικό του ρεύμα από τον κατεστημένο φορέα – ΔΕΗ στην Ελλάδα – βάσει ρυθμιζόμενων και μη διαπραγματεύσιμων τιμών.
Όπου και αν βρίσκεται στην Ελλάδα, έχει το δικαίωμα να επιλέξει τον προμηθευτή ενέργειας που προτιμά και να διαπραγματευθεί ελεύθερα τις τιμές ενέργειας καθώς και τους όρους των υπηρεσιών που θα του παρασχεθούν.
Η επιλογή λειτουργεί στο πλαίσιο μιας ανοικτής αγοράς που διέπεται από τους κανόνες του ελεύθερου ανταγωνισμού τόσο της ΕΕ όσο και της εθνικής νομοθεσίας αλλά και από τους κανόνες του αθέμιτου ανταγωνισμού.
Διέπεται ως εκ τούτου και από κανόνες και πρακτικές πλήρους διαφάνειας ώστε ο καταναλωτής να είναι σε θέση να επιλέξει μετά λόγου γνώσεως, όπως και ψηφιακής οικονομίας φιλικές προς το χρήστη. Οι επιλογές του καταναλωτή είναι ανοικτές όχι μόνο ως προς τον προμηθευτή ενέργειας αλλά και ως προς τα τιμολόγια προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας. Είναι επίσης σημαντική η ελευθερία του καταναλωτή να αλλάξει πάροχο αν κρίνει ότι οι προσφορές του είναι συμφερότερες. Κριτήριο εξάλλου κυκλικής οικονομίας προς την ενεργειακή μετάβαση είναι και το ποσοστό πράσινης ενέργειας που χρησιμοποιεί κάθε πάροχος στο ενεργειακό του μείγμα που είναι καθοριστικό για τις επιλογές συνειδητοποιημένων καταναλωτών, όπως αυτοί που θα πρέπει επάξια να θεωρούνται κυκλικοί πολίτες στο πλαίσιο της διείσδυσης της κυκλικής οικονομίας στην αγορά ενέργειας.
Με την εντυπωσιακή διείσδυση των ΑΠΕ στη Χώρα και την αύξηση των ημερών ηλεκτροδότησης μόνο από αυτές καθώς και με την προοδευτική απεξάρτηση από εισαγωγές ενέργειας και χρήση υδρογονανθράκων και κυρίως λιγνίτη – του οποίου η χρήση πρέπει να παύσει μέχρι το 2028 σύμφωνα με τον εθνικό κλιματικό νόμο – οι τιμές της ενέργειας θα μειωθούν ακόμη περισσότερο σε συνάρτηση βέβαια και με την ενίσχυση και την επέκταση του δικτύου αλλά και των δυνατοτήτων αποθήκευσης ενέργειας.
Στο πλαίσιο αυτό το σύστημα του «net prosumer» – παραγωγού/ιδιοκαταναλωτή – και των παρόχων που το υποστηρίζουν θα διαδραματίσει ένα πολύ σημαντικό ρόλο. Οι πάροχοι στο πλαίσιο της ενεργειακής αναβάθμισης των κτιρίων θα πρέπει να καθοδηγούν τους καταναλωτές και να τους δίνουν κίνητρα για χρήση ΑΠΕ, μπαταριών αλλά και έξυπνων μετρητών και συστημάτων διαχείρισης των ενεργειακών τους αναγκών ώστε να μπορούν μέσω εργαλείων ηλεκτρονικής διακυβέρνησης να διαχειρίζονται την ενέργεια που αγοράζουν/παράγουν και να αγοράζουν ακόμη και από διαφορετικούς παρόχους ή να πωλούν το πλεόνασμά της. Στο πλαίσιο αυτό η χρήση συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης από τους παρόχους αλλά και η διάθεσή τους στους πελάτες τους ώστε να ενεργοποιούνται οι συσκευές τους όταν η διείσδυση των ΑΠΕ είναι υψηλή και οι τιμές χαμηλές είναι πρωταρχικής σημασίας, τόσο για τις επιλογές παρόχου, όσο και για την ενίσχυση της ενεργειακής μετάβασης της Χώρας και της επίτευξης των δεσμεύσεων της σε μείωση των αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου στο πλαίσιο των NDCs (εθνικών καθορισμένων συμβολών) που έχει αναλάβει. Η εξοικονόμηση πόρων που αναλώνονται σε πράσινα πιστοποιητικά είναι επίσης ιδιαίτερης σημασίας για την ανταγωνιστικότητα των παρόχων και την εθνική οικονομία.
Είναι σημαντικό στα κριτήρια των καταναλωτών, όπως προαναφέρθηκε, να μη κυριαρχήσει μόνο η τιμή αγοράς ή πώλησης αλλά και η μορφή ενέργειας που παράγεται ή πωλείται, αν πρόκειται για παράδειγμα για πράσινη ενέργεια ή ακόμη και ενέργεια που πωλείται από τη μπαταρία ηλεκτρικού αυτοκινήτου που ιδανικά πρέπει να έχει φορτιστεί από πράσινη ενέργεια.
Στο πλαίσιο του net prosumer πάροχοι γίνονται και οι ίδιοι οι καταναλωτές αφού ικανοποιήσουν πρώτα τις ενεργειακές τους ανάγκες, με αποτέλεσμα όχι μόνο να διευρύνεται η αγορά και ο ανταγωνισμός αλλά να βελτιώνεται και η διείσδυση των ΑΠΕ καθώς και η εμπέδωση του κυκλικού πολίτη, κυκλικού νοικοκυριού και κυκλικής επιχείρησης με στόχο τη μείωση του ενεργειακού, κλιματικού και περιβαλλοντικού αποτυπώματος κάθε παρόχου ή χρήστη/καταναλωτή αλλά και την καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας.
Τέλος σημαντική είναι στο πλαίσιο αυτό και η μετεξέλιξη των εταιριών παροχής ηλεκτρικής ενέργειες σε παρόχους που διέπονται από την περιβαλλοντική και κοινωνική διακυβέρνηση – την ESG – στο ακρωνύμιο της οποίας αξίζει να προστεθεί το γράμμα C ώστε να τη μετατρέψει σε κυκλική, στην ολιστική της διάσταση. Αυτό θα επιτρέψει την πρόσβαση σε πράσινες χρηματοδοτήσεις στο πλαίσιο του κανονισμού της ΕΕ Taxonomy αλλά και την προσέλκυση περισσότερων πελατών που εφεξής θα διαπνέονται από κυκλικά κριτήρια επιλογής. Στο πλαίσιο αυτό, εφόσον η εταιρική κοινωνική ευθύνη (CSR), προκάτοχος της ESG έχει ενσωματωθεί στην τελευταία, είναι σημαντικό τα πρότυπά της να μην ενσωματωθούν μόνο στο εσωτερικό κάθε εταιρίας παρόχου αλλά να διευρυνθούν και έναντι των πελατών της και κυρίως των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων που πρέπει να τύχουν ευνοϊκότερης μεταχείρισης από τους παρόχους, ανεξάρτητα από τα κελεύσματα της Πολιτείας. Η ενεργειακή/κυκλική μετάβαση των παρόχων αλλά και των «κυκλικών καταναλωτών» στο πλαίσιο της κυκλικής οικονομίας και ψηφιακής διακυβέρνησης αλλά και της τεχνητής νοημοσύνης είναι κατά τα ανωτέρω η μεγάλη πρόκληση που πρέπει να υποστηριχθεί περαιτέρω θεσμικά αλλά και με κίνητρα και πόρους της ΕΕ στο πλαίσιο και του Repower EU.
*Διευθυντής ε.τ. της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Μέλος του ΔΣ του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Δημοσίου Δικαίου (EPLO), Διευθυντής του Ινστιτούτου κυκλικής οικονομίας και κλίματος και πρέσβυς του EPLO στη Βουλγαρία. Πρόεδρος της επιτροπής κυκλικής οικονομίας του Ελληνο-Αμερικανικού Επιμελητηρίου.
